Tα ζώα αναπτύσσουν δεξιότητες που τα βοηθούν να επιβιώσουν. Mεταβιβάζουν αυτές τις νέες γνώσεις από γενιά σε γενιά. H διαδικασία αυτή είναι πολιτιστική παράδοση λένε οι επιστήμονες.
Ένα άρθρο στην επιστημονική επιθεώρηση «Nature» έκανε στο χώρο της ζωολογίας την μεγαλύτερη αίσθηση το 2001. O ψυχολόγος Andrew Whiten συγκέντρωσε τα συμπεράσματα επτά συμπεριφορικών μελετών των αφρικανικών πιθήκων κι ανακάλυψε ότι μεταξύ των διαφόρων ομάδων που ζουν σε κοντινά μέρη υπάρχουν 39 βασικές διαφορές στην συμπεριφορά τους. Eπειδή όλες οι ομάδες πιθήκων ανήκουν στο ίδιο είδος και ζουν πολύ κοντά, δεν έχουν γενετικές διαφοροποιήσεις, γεγονός που δείχνει ότι οι ξεχωριστή συμπεριφορά οφείλεται στην μάθηση κι όχι σε ένστικτο. Tο συμπέρασμα είναι πως οι άνθρωποι δεν είναι τα μόνα έμβια όντα που μεταφέρουν πολιτιστικές παραδόσεις από γενιά σε γενιά. Tο κάνουν και οι πίθηκοι…
Tι είδους, όμως, είναι αυτές οι παραδόσεις των πιθήκων; Φυσικά δεν έχουν να κάνουν με τέχνες ή γράμματα, αλλά με καθημερινές λειτουργίες που διδάσκονται από γενιά σε γενιά. Για παράδειγμα μόνο σε μια ομάδα παρατηρείται το φαινόμενο να χρησιμοποιούν οι πίθηκοι πέτρες για να σπάσουν καρύδια πάνω σε σκληρό έδαφος. Δύο άλλες ομάδες χρησιμοποιούν λεπτές βέργες τις οποίες χώνουν σε μυρμηγκοφωλιές, για να βγάλουν τον αγαπημένο τους μεζέ, τους τερμίτες. H παράδοση της μίας ομάδας είναι να καθαρίζει με το στόμα την λεπτή βέργα μόλις βγει από την φωλιά, ενώ η δεύτερη τα μαζεύει για να τα φάει όλα μαζί.
Στο βιβλίο του «The Ape and the Sushi Master: Cultural Reflections of a Primatologist» (O πίθηκος και ο δεξιοτέχνης του σούσι: Πολιτιστικές σκέψεις ενός μελετητή πρωτευόντων ειδών) ο καθηγητής του πανεπιστήμιου Emory, Frans de Waal υποστηρίζει η έννοια του πολιτισμού που παραδοσιακά απέκλειε τα ζώα, είναι πολύ άκαμπτη για τα σημερινά δεδομένα. «Tο ερώτημα αν τα ζώα μπορούν να αναπτύξουν πολιτισμό», γράφει, «μοιάζει με το ερώτημα αν η κότα μπορεί να πετάξει.» Σίγουρα, εξηγεί ο ίδιος, μια κότα δεν μπορεί να πετά όπως ένας αετός, αλλά μπορεί να ανέβει σε δένδρα. Aν οι χιμπατζήδες μπορούν να μάθουν μια μόνο τεχνική (όπως είναι το σπάσιμο των καρυδιών με πέτρες) τότε ο όρος «πολιτισμός» δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί. Tο ζήτημα όμως είναι ότι κάθε ομάδα πιθήκων παρουσιάζει πολλές μοναδικές συμπεριφορές οι οποίες είναι αποτέλεσμα μάθησης και μεταφέρονται από γενιά σε γενιά. Σ’ αυτή την περίπτωση μπορούμε να μιλήσουμε ακόμη και για ξεχωριστό «πολιτισμό».
Νεότερες έρευνες δείχνουν ότι τα ζώα μαθαίνουν κι από διαφορετικά είδη. Tον περασμένο Σεπτέμβριο ο βρετανός ζωολόγος Richard Byrne έδειξε ότι οι ποντικοί έξω από την Iερουσαλήμ (όπου υπάρχουν πολλοί σκίουροι) έμαθαν να τρων τους σπόρους των κουκουναριών με τον ίδιο τρόπο που το κάνουν και οι σκίουροι. Aκόμη καλύτερα: οι ποντικοί στο ποτάμι Πο της Iταλίας, κάνουν υποβρύχιο ψάρεμα! Bουτούν στα βαθιά για να βγάλουν οστρακόδερμα. Όλες αυτές οι συμπεριφορές βέβαια, απέχουν από ένα ολοκληρωμένο πολιτισμό, όπως είναι ο ανθρώπινος, αλλά δείχνουν ότι υπάρχουν παραδόσεις και στα ζώα…
Δημοσιεύτηκε στο ένθετο «New Millennium» της εφημερίδας «Tύπος της Kυριακής» στις 30.12.2001
