Ο συντηρητισμός είναι η πολιτική έκφραση της απαισιοδοξίας. Ενας συντηρητικός θεωρεί κάθε αλλαγή απειλή, βλέπει κινδύνους σε κάθε μεταβολή.
Συντηρητισμός είναι η πολιτική έκφραση της απαισιοδοξίας. Ενας συντηρητικός θεωρεί κάθε αλλαγή απειλή, βλέπει κινδύνους σε κάθε μεταβολή. Σημειωτέον ότι δεν έχει άδικο. Κάθε αλλαγή είναι απειλή στον κόσμο όπως τον γνωρίζουμε και κάθε μεταβολή ενέχει κινδύνους. Ενας συντηρητικός, λοιπόν, προτιμά τον παλιό αλλά γνωστό κόσμο παρά ένα νέο και πιθανώς γενναίο. Ο συντηρητισμός θα λέγαμε είναι η φυσική θέση του ανθρώπου: μπροστά σε ένα άγνωστο και (μόνο καθ’ υπόσχεση) καλύτερο μέλλον βολεύεται στο βέβαιο και με προβλήματα παρόν.
Το πρόβλημα όμως των συντηρητικών είναι το ίδιο με των δεινοσαύρων. Πολλές φορές οι συνθήκες αλλάζουν ραγδαία και η προσαρμογή είναι η μόνη εναλλακτική λύση έναντι της εξαφάνισης. Η προσαρμογή, βέβαια, δεν είναι εύκολη διαδικασία και η βιοϊστορία δείχνει ότι συντριπτικά περισσότεροι οργανισμοί απέτυχαν από εκείνους που επέτυχαν. Είναι φυσικό: χρειάστηκαν χιλιάδες γενιές για να βγάλει κάποιος φολίδες και δεν μπορεί σε διάστημα λίγων χρόνων να τις μετατρέψει σε τρίχωμα επειδή έπεσε ένας μετεωρίτης. Κατά τον ίδιο τρόπο δεν μπορεί κάποιος να αλλάξει συσσωρευμένη θεωρία ετών, επειδή έπεσε το Τείχος του Βερολίνου.
Στη φύση τα προβλήματα του συντηρητισμού λύνονται αυτόματα διά της εξαφάνισης των ειδών. Στην κοινωνία τα πράγματα είναι λίγο πιο πολύπλοκα. Ο πολιτισμός είναι η αντίρροπη κοινωνική διαδικασία της φυσικής επιλογής. Σε μια κοινωνία όσοι δεν προσαρμόζονται δεν εξαφανίζονται ?υπάρχουν μηχανισμοί που το αποτρέπουν? απλώς σέρνονται πίσω από τις εξελίξεις. Οταν αυτοί είναι πολλοί ή βρίσκονται σε καίριες θέσεις αναγκάζουν ολόκληρη την κοινωνία να ακολουθεί τους δικούς τους ρυθμούς. Ολόκληρο το σύστημα γαντζώνεται με νύχια και δόντια στο παρελθόν και κάθε προσπάθεια αλλαγής δημιουργεί τριβές και πιθανώς ανάφλεξη. Οι συντηρητικοί ελεεινολογούν τις συνθήκες που επιβάλλουν τις αλλαγές (π.χ. παγκοσμιοποίηση) και συκοφαντούν κάθε προσαρμογή ως «νεοταξική», ή «νεοφιλελεύθερη». Κλείνουν τα μάτια στις νέες συνθήκες και προπαγανδίζουν ένα εξιδανικευμένο και ως εκ τούτου ψεύτικο παρελθόν (π.χ. «όπισθεν ολοταχώς»).
Στην Ελλάδα υπάρχουν συντηρητικές συσσωματώσεις παντού. Στα κόμματα και στα συνδικάτα. Στις επιχειρήσεις και στα πανεπιστήμια. Είναι εξαιρετικά ισχυρές και αποτρέπουν πολλούς αναγκαίους εκσυγχρονισμούς στην κοινωνία και την οικονομία. Το κακό είναι ότι όσο φρενάρουν οι μεταρρυθμίσεις, τόσο πιο επιτακτική γίνεται η απότομη ρήξη. Ο συντηρητισμός δεν αποτρέπει τις αλλαγές, απλώς διαμορφώνει τον τρόπο εκδήλωσής τους.
Το χειρότερο είναι ότι ο συντηρητισμός γίνεται αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Αρνούμενος κάποιος τις αλλαγές, αρνείται να διαπραγματευτεί τους όρους ένταξής του στο νέο περιβάλλον. Ετσι πραγματικά ο κόσμος αλλάζει προς το χειρότερο για τον ίδιο. Αυτό που φοβόταν, φρόντισε και να το πάθει.
Ο ισχυρότερος συντηρητισμός σήμερα φορά προοδευτική λεοντή. Είναι λογικό διότι όπως έγραψε ο Ρόμπερτ Αντον Γουίλσον: «Χρειάζονται μόνο 20 χρόνια για έναν ριζοσπάστη να καταλήξει συντηρητικός, χωρίς να αλλάξει ούτε μία ιδέα».
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 8.10.2006
