Το θέμα δεν είναι αν πρέπει να μάθουμε την ιστορία μας. Πρέπει να την μάθουμε σε βάθος και χωρίς άγχος. Το ζήτημα είναι αφού την μάθουμε τι θα την κάνουμε; Οδηγό για το μέλλον ή παρωπίδες για το παρόν;
Λίγες μέρες μετά το χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου, στο «Σημείο Μηδέν» («Ground Zerο» αμερικανιστί) κρεμάστηκε ένα τεράστιο πανό. «We won’t forget», έγραφε. «Δεν θα ξεχάσουμε». Έμοιαζε απειλητικό. Να ‘ταν άραγε τα μαύρα γράμματα, ή οι ταινίες του Χόλιγουντ με τους μοναχικούς εκδικητές που έκαναν αυτό το αμερικανικό «Δεν ξεχνώ» να μοιάζει τόσο απειλητικό; Από την άλλη, γιατί το δικό μας «Δεν ξεχνώ» (η ματωμένη Κύπρος που σχεδίασε ο τότε διαφημιστής και πάντα συγγραφέας Νίκος Δήμου) μοιάζει με παράπονο κι όχι με σύμβολο εκδίκησης;
Μπορεί να έχει να κάνει με διαφορά δυνατοτήτων. Το αμερικανικό «Δεν ξεχνώ» έγινε χιλιάδες τόνοι βομβών που έπεσαν επί δικαίων και αδίκων στα πέρατα της οικουμένης. Το δικό μας κατέληξε σε ψηφίσματα του ΟΗΕ. Από την άλλη βέβαια το αμερικανικό «Δεν ξεχνώ» εξασφάλισε την μνήμη. Οι βομβαρδισμοί γέννησαν δεκάδες ή εκατοντάδες, –όσοι κι αν είναι, πολλοί είναι– επίδοξους αεροπειρατές που πιθανότατα θα εξασφαλίσουν ότι οι Αμερικανοί δεν πρόκειται να ξεχάσουν. Οι όρκοι εκδίκησης, αντεκδίκηση πάντα φέρνουν.
Σέρνεται τον τελευταίο καιρό στη δημόσια συζήτηση ένα ψευτοδίλημμα μεταξύ μνήμης και λήθης. Το διακινούν εκείνοι που σήκωσαν παντιέρα με το «Δεν ξεχνώ», αλλά θυμούνται επιλεκτικά. Μεταθέτουν το πρόβλημα. Εξορκίζουν τη λήθη ενώ το πραγματικό πρόβλημα είναι η χρησιμοποίηση της μνήμης. Το θέμα δεν είναι αν πρέπει να μάθουμε την ιστορία μας. Πρέπει να την μάθουμε σε βάθος και χωρίς άγχος. Το ζήτημα είναι αφού την μάθουμε τι θα την κάνουμε; Οδηγό για το μέλλον ή παρωπίδες για το παρόν;
Έχουμε μια παθιασμένη σχέση με την ιστορία. «Την κουβαλήσαμε και μας κουβάλησε στον ανεμόμυλο.» Ήρθε η ώρα όχι να ξεχάσουμε, αλλά να μάθουμε να χρησιμοποιούμε ορθά αυτό που θυμόμαστε.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Aπογευματινή» στις 24.5.2002
