Μύθους συμβολικούς ή πραγματικούς εμπεριείχαν και εμπεριέχουν όλες οι ιστορίες του κόσμου. Αλλά δεν τους κάνουν σημαία…
O πιο αναγνωρίσιμος πίνακας στις ΗΠΑ είναι «Το πέρασμα του Ουάσιγκτον στον ποταμό Ντελαγουέαρ». Δείχνει τον στρατηγό της αμερικανικής απελευθέρωσης -στημένο ορθό πάνω σε μια βάρκα και έχοντας την αμερικανική σημαία να κυματίζει- να πλέει προς το πεπρωμένο του: την αποφασιστική νίκη επί των Βρετανών στο Τρέντον τα Χριστούγεννα του 1776. Ο πίνακας αυτός είναι στις ΗΠΑ ό, τι είναι για μας το «Κρυφό Σχολειό» του Νικολάου Γύζη. Βρίσκεται αναρτημένος σε κάθε αμερικανική αίθουσα. Ομως, όπως όλες οι ρομαντικές απεικονίσεις του 19ου αιώνα, ο πίνακας του Εμάνουελ Λέουτζ (ζωγραφίστηκε και αυτός μετά 70 χρόνια από το γεγονός) απέχει της πραγματικότητας. Το πέρασμα του ποταμού έγινε νύχτα και υπό θυελλώδη καταιγίδα, που κόστισε τη ζωή σε πολλούς Αμερικανούς πατριώτες.
Το γεγονός όμως ότι ο Ουάσιγκτον δεν έπλευσε καμαρωτός προς τη νίκη, αλλά ήταν κουλουριασμένος σε μια βάρκα και πιθανότατα έτρεμε το φυλλοκάρδι του μην τυχόν σκυλοπνιγεί στον αφρισμένο ποταμό, είναι ιστορικό γεγονός και διδάσκεται στα σχολεία. Ουδείς διανοείται να επιχειρηματολογήσει ότι ο «καμαρωτός Τζορτζ Ουάσιγκτον» ανορθώνει το πατριωτικό φρόνημα των μαθητών, ενώ η ιστορική αλήθεια «απο-αμερικανίζει» τους μαθητές.
Στην Ελλάδα ακούγεται το επιχείρημα ότι επειδή κάποια παιδιά μεγάλωσαν με τον πίνακα του Γύζη πρέπει να συνεχιστεί η διδασκαλία περί «Κρυφού Σχολειού» για να μη διαταραχθεί ο ευαίσθητος ψυχισμός τους.
Μύθους συμβολικούς ή πραγματικούς εμπεριείχαν και εμπεριέχουν όλες οι ιστορίες του κόσμου. Για δύο λόγους. Η ιστορική επιστήμη είναι ζωντανή και νέα ευρήματα προστίθενται στην προηγούμενη γνώση, με αποτέλεσμα να αλλάζουν τα συμπεράσματα. Δεύτερον: ακόμη και τα γνωστά στοιχεία αντιμετωπίζονται υπό νέα οπτική. Δεύτερο παράδειγμα: μέχρι τη δεκαετία του 1950 η αμερικανική προσέγγιση για τη δημιουργία των ΗΠΑ φάνταζε σαν ένας ευγενής αγώνας των πολιτισμένων λευκών ενάντια στους αιμοδιψείς ινδιάνους. Αυτό μάθαιναν στα σχολεία και αυτό απεικονιζόταν στη λαϊκή τους κουλτούρα και παράδοση, μέρος της οποίας ήταν και οι παλιές καουμπόικες ταινίες. Με τον καιρό και την κριτική αυτό άλλαξε. Σήμερα ουδείς διανοείται να διδάξει την «κατάκτηση της Δύσης» με όρους ταινιών του Τζον Γουέιν. Στην Ελλάδα η ιστορία διδάσκεται με όρους «τα εγκλήματα των άλλων» και «τα δικά μας λάθη».
Τρίτο παράδειγμα. Μια από τις βασικές αντιφάσεις της γέννησης του αμερικανικού έθνους είναι η ύπαρξη σκλάβων. Φαντάζει παράδοξο το γεγονός ότι ο συντάκτης του πιο φιλελεύθερου κειμένου στην ανθρώπινη ιστορία, της Διακήρυξης της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας, Τόμας Τζέφερσον ήταν ταυτόχρονα ένας από τους μεγαλύτερους ιδιοκτήτες σκλάβων στη νεογέννητη χώρα. Και όμως! Κανείς δεν κρύβει από τα Αμερικανόπουλα ότι οι άνθρωποι που πολέμησαν για τις παρακάτω λέξεις «θεωρούμε αυταπόδεικτη αλήθεια, ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι και ότι ο Δημιουργός τούς προίκισε με καθορισμένα αναπαλλοτρίωτα Δικαιώματα, ανάμεσα στα οποία είναι η Ζωή, η Ελευθερία και η επιδίωξη της Ευτυχίας», ταυτόχρονα στερούσαν αυτά τα δικαιώματα από άλλους. Αυτή η αντίφαση ερευνάται στα πανεπιστήμια και διδάσκεται στα σχολεία χωρίς να κατηγορείται κάποιος για «προδοσία» ή «αντιαμερικανισμό».
Η συζήτηση για το βιβλίο της Ιστορίας της ΣΤ’ Δημοτικού έχει ξεφύγει. Δεν αφορά πιθανά λάθη τα οποία πρέπει να διορθωθούν. Οι ίδιοι οι συντάκτες του και το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο το έχουν δηλώσει προ πολλού, ότι αυτή είναι η ενδεδειγμένη διαδικασία που γίνεται με όλα τα βιβλία. Αυτό όμως είναι άλλο πράγμα από τις κραυγές περί «αφελληνισμού» των νέων και περί «σχεδίων των Αγγλων, Γάλλων Πορτογάλων και Αμερικανών για να αλώσουν το εθνικό μας φρόνημα». Τα τελευταία είναι χρήσιμα μόνο για να ανεβάζουν θεαματικότητες οι άρχοντες των τηλεπαραθύρων.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 21.3.2007