Οτανα ανεβαίνει η τιμή του πετρελαίου κι άλλων προϊόντων συρρκνώνεται η δημοκρατία τον κόσμο.
Ο Βρετανός φιλόσοφος Μπέρναρντ Ράσελ το έθεσε κυνικά: «Αν κάποιος σου προσφέρει Δημοκρατία και ένας άλλος ένα σακί σιτάρι, σε ποιο επίπεδο πείνας θα προτιμήσεις το σιτάρι από το δικαίωμα ψήφου;». Το αμερικανικό ίδρυμα «Freedom House», που παρακολουθεί τις τάσεις της δημοκρατίας σε ολόκληρο τον κόσμο, το πιστοποιεί με στοιχεία: μετά το ξέσπασμα ελευθερίας που ξεκίνησε στον κόσμο στα μέσα της δεκαετίας του 1980, οι δημοκρατικοί θεσμοί υποχωρούν για δεύτερη συνεχή χρονιά. Το 2007 ήταν το χειρότερο έτος για τις ελευθερίες παγκοσμίως μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου: Σε 38 χώρες υποχώρησαν και σε μόλις 10 προχώρησαν. Και ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης του πανεπιστημίου Στάνφορντ, Λάρι Ντάιαμοντ ονομάτισε το φαινόμενο «η ύφεση της δημοκρατίας».
Μπορεί να είναι κρίση δυσθυμίας των αναλυτών, μπορεί να υποκρύπτει και μια συνολικότερη τάση. Γεγονός πάντως είναι ένα: Ακόμη κι αν δεν μιλήσουμε για ύφεση, σίγουρα μπορούμε να διακρίνουμε στασιμότητα. Από το 1972 που το «Freedom House» μετράει τις τάσεις δημοκρατίας στον κόσμο μέχρι τα τις αρχές του 21ου αιώνα οι δημοκρατίες πλήθαιναν στον κόσμο. Το 1972, σε σύνολο 151 χωρών του ΟΗΕ, υπήρχαν 44 δημοκρατίες (ποσοστό 29%). Το 1985, σε 167 χώρες οι δημοκρατίες αυξήθηκαν σε 56 (34%). Το 1995, σε 191 χώρες, οι ελεύθερες ήταν 76 (40%). Από το 2002 και μετά, σε 193 χώρες οι δημοκρατίες είναι 89 – 90 (46% – 47% του συνόλου). Είναι να αναρωτιέται κανείς για το μέγεθος της ανικανότητας της κυβέρνησης Μπους. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι υπό την ιδεολογική καθοδήγηση των νεοσυντηρητικών ολόκληρη η αμερικανική εξωτερική πολιτική εστιάστηκε στην «εξαγωγή της δημοκρατίας», ειδικά στον αραβικό κόσμο. Δεν ήταν μόνο το φιάσκο του Ιράκ, αλλά και το μεγάλο «Μεγάλο Πρόγραμμα για τη Μέση Ανατολή», που θα έσπερνε τη δημοκρατία από το Μαρόκο μέχρι την Ινδονησία. Τελικώς, κατέληξε σε πλήρη αποτυχία.
Υπάρχουν πολλοί λόγοι γι’ αυτή τη δημοκρατική στασιμότητα ή κατά κάποιους ύφεση. Πρώτος είναι η υποχώρηση των ελευθεριών ακόμη και στο κάστρο της δημοκρατίας που είναι η Δύση, ειδικά στις ΗΠΑ. Τα πεπραγμένα της κυβέρνησης Μπους στο Ιράκ, στο Γκουαντάναμο, ακόμη και μέσα στην υπερδύναμη, μετά την 11η Σεπτεμβρίου του 2001, αμαύρωσαν στη συνείδηση πολλών το ιδεώδες της δυτικής δημοκρατίας. Οι ΗΠΑ έχασαν τη μάχη για την «καρδιά και το μυαλό» των πληθυσμών του κόσμου και η Δύση σιγά-σιγά χάνει το ηθικό πλεονέκτημα έναντι των καταπιεστικών ιδεολογιών και καθεστώτων. Η νεοσυντηρητική οκταετία στις ΗΠΑ θα αφήσει πολύ βαθύτερες πληγές στη δυτική δημοκρατία, απ’ αυτές που σήμερα μπορούμε να διακρίνουμε.
Για τον Λάρι Ντάιαμοντ συνυπάρχει και το φαινόμενο του «πετρο-αυταρχισμού». «Υπάρχουν 23 χώρες στον κόσμο που το 60% και πλέον των εξαγωγών τους είναι πετρέλαιο και φυσικό αέριο και καμία από αυτές δεν είναι δημοκρατία», λέει. Η εξήγηση είναι εύκολη: τα έσοδα από το πετρέλαιο χρηματοδοτούν και αναπαράγουν τις αντιδημοκρατικές ακόμη και προνεωτερικές δομές αυτών των πετρελαιοπαραγωγών χωρών. Οι δικτάτορες ή οι αυταρχικοί ηγέτες αυτών των χωρών μπορούν είτε με τα όπλα είτε με μεγάλες κοινωνικές δαπάνες να παγώσουν τις κοινωνικές διεργασίες για να μείνει ανέπαφο το καθεστώς.
Η Σαουδική Αραβία είναι η πιο χαρακτηριστική αντίφαση: μια κοινωνία με απίστευτο πλούτο και την σκληρότερη σαρία. Μια κοινωνία που, παρά τα υλικά αγαθά μένει προσκολλημένη στον Μεσαίωνα. Εκτός αυτού, οι δυτικές χώρες (μεγάλοι καταναλωτές πετρελαίου) δεν πιέζουν ιδιαίτερα τις πετρελαιοπαραγωγούς για δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις.
Ο «πρώτος νόμος της πετροπολιτικής», έγραψε το 2006 ο γνωστός δημοσιογράφος Τόμας Φρίντμαν, λέει τα εξής: «η τιμή του πετρελαίου και η ταχύτητα εκδημοκρατισμού των πετρελαιοπαραγωγών χωρών πάντα είναι αντιστρόφως ανάλογα. Σύμφωνα με αυτό το νόμο όσο ανεβαίνει η τιμή του αργού τόσο περισσότερο διαβρώνεται η ελευθερία της έκφρασης, του τΤύπου, η ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης, οι ελεύθερες εκλογές και η ανεξαρτησία των κομμάτων. Αντιθέτως, όσο μειώνεται η τιμή του αργού οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες πιέζονται να φτιάξουν ένα πιο διαφανές πολιτικό σύστημα». Για τον Φρίντμαν, η τιμή του πετρελαίου (αλλά και άλλων αγαθών), που εκείνη την εποχή ήταν χαμηλά, έδωσε τη χαριστική βολή στην έτσι κι αλλιώς παραπαίουσα σοβιετική οικονομία.
Αν ισχύει όμως «πρώτος νόμος της πετροπολιτικής», τότε ποιος μπορεί να είναι ο συσχετισμός της δημοκρατίας με τις τιμές των τροφίμων; Η πολιτική αναταραχή που δημιουργεί η αύξηση των τιμών δημιουργείται κυρίως στα ανελεύθερα καθεστώτα, που ορίζουν διοικητικά τις τιμές. Παρ’ όλα αυτά όμως υπάρχουν πολλές νεόκοπες δημοκρατίες σε κίνδυνο και οι αυξανόμενες τιμές των τροφίμων τις φέρνουν στο χείλος του αυταρχισμού.
Η ιστορία δυστυχώς δεν έχει καλά μαντάτα. Την περίοδο 1973 – 75 όπου παρατηρήθηκαν τα ίδια με τα σημερινά οικονομικά φαινόμενα (εκρηκτική άνοδος της τιμής του πετρελαίου και των τροφίμων) οι δημοκρατίες στον κόσμο μειώθηκαν από 44 σε 40 παρά το γεγονός ότι οι ανεξάρτητες χώρες αυξήθηκαν από 151 σε 159. Η δημοκρατία υποχώρησε από το 29% των χωρών στο 26%…
Ιnfo
– A. F. Hayek, «Ο δρόμος προς την δουλεία», εκδ. ΚΠΕΕ
– Timothy Garton Ash, «Ελεύθερος Κόσμος», εκδ. Πόλις
– Paul Roberts, «Το τέλος του πετρελαίου. Η πτώση της οικονομίας του πετρελαίου και η άνοδος μιας νέας ενεργειακής τάξεως», εκδ. Πατάκη
– Larry Diamond, «The Spirit of Democracy: The Struggle to Build Free Societies Throughout the World», εκδ. Timesbooks
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 18.5.2008
