Eλάχιστοι απολαμβάνουν την αναγνώριση που έχει για το φιλοσοφικό του έργο ένας έλληνας τραπεζίτης ο κ. Σπύρος Λάτσης
Το «Social Science Citation Index», είναι κατά κάποιο τρόπο ένα βαρόμετρο του κύρους που απολαμβάνουν οι καθηγητές, συγγραφείς φιλόσοφοι κ.λ.π. των κοινωνικών επιστημών. Παραθέτει και ταξινομεί όλες τις παραπομπές που κάνει η επιστημονική κοινότητα στο έργο κάποιου. Όσο περισσότερο οι κοινωνικοί επιστήμονες αναφέρονται και παραπέμπουν σε κάποιο συνάδελφό τους, τόσο πιο σημαντικό είναι το έργο του τελευταίου. Υπάρχουν αρκετοί Έλληνες σ’ αυτό το «index», μα ελάχιστοι απολαμβάνουν την αναγνώριση που έχει για το φιλοσοφικό του έργο ένας έλληνας τραπεζίτης ο κ. Σπύρος Λάτσης. Ο τελευταίος έχει 199 παραπομπές, ενώ πάνω του βρίσκονται μόνο οι κ.κ. Γ. Ψαχαρόπουλος (πλέον των 2.000), ο κ. Αλογοσκούφης (486 παραπομπές) ενώ ο κ. Τρύφων Κολίντζας έχει 125 ο δε πρώην πρύτανης της ΑΣΟΕΕ κ. Θ. Λιανός 30 κ.λ.π.
Ο γιος του μεγιστάνα Γιάννη Λάτση δεν ακολούθησε την πεπατημένη των βλαστών των μεγαλοεπιχειρηματιών και δεν σπούδασε «Business Administration & Finance». Διάλεξε τον περίεργο και δύσκολο δρόμο της μεθοδολογίας των επιστημών. Από τα λίγα δημόσια βιογραφικά στοιχεία που υπάρχουν (ο ίδιος αποφεύγει με κάθε τρόπο την δημοσιότητα. Περισσότερα μπορεί να βρει κάποιος για το φιλοσοφικό του έργο παρά για τον ίδιο) ξέρουμε ότι σπούδασε στο «London School of Econmomics». Εκεί υπό την καθοδήγηση του φημισμένου καθηγητή και φιλοσόφου των επιστημών Ίμρε Λάκατος έκανε το 1974 το διδακτορικό του με τίτλο «Καταστασιακός ντετερμινισμός στις οικονομικές επιστήμες».
Η εργασία του είναι μια εξ ευωνύμων κριτική στην νεοφιλελεύθερη θεωρία της εταιρίας (τέλος 19ου αιώνα). Εφαρμόζοντας τις ιδέες του δάσκαλού του Λάκατος για την «Μεθοδολογία των Επιστημονικών Ερευνητικών Προγραμμάτων» -όπως αναφέρει ο ίδιος στην εισαγωγή το διδακτορικού του- εξετάζει «τις μεταφυσικές υποθέσεις της ορθολογικής εξήγησης (Σ.Σ. της Θεωρίας της Εταιρίας) και αξιολογεί κριτικά ο ρόλος της αρχής του ορθολογισμού στην εναρμόνιση του νεοφιλελευθερισμού με την παραγωγική προβλεψιμότητα».
Στην δεκαετία του 1970 πολλοί ακαδημαϊκοί ήταν εξαιρετικά αισιόδοξοι για τις εφαρμογές των θεωριών του Λάκατος στην οικονομική επιστήμη. Ένας από τους πιο φλογερούς υπερασπιστές ήταν και ο κ. Λάτσης ο οποίος έγραψε το 1976 «ότι η “Μεθοδολογία των Επιστημονικών Ερευνητικών Προγραμμάτων” (η μεθοδολογία Λάκατος δηλαδή) είναι πολύ καλύτερη από κάθε άλλη μεθοδολογία της οικονομικής επιστήμης που υπάρχει στην εποχή μας για την περιγραφή και την αξιολόγηση της οικονομικής ανάλυσης».
Το Σεπτέμβριο του 1974 ο κ. Σπύρος Λάτσης οργάνωσε στο Ναύπλιο την μεγαλύτερη σύνοδο των φιλοσόφων της επιστήμης που είχε γνωρίσει μέχρι τότε ο κόσμος. Κεντρικός ομιλητής θα ήταν ο μέντοράς του Ίμρε Λάκατος ο οποίος όμως δεν πρόλαβε. Πέθανε λίγους μήνες πριν το συνέδριο. Την θέση του πήρε ένας από τους μεγαλύτερους επιστημολόγους του 20ου αιώνα ο «αναρχικός» Πολ Φαγιεράμπεντ. Ο συγγραφέας του -κλασσικού πλέον- «Ενάντια στη Μέθοδο: για μια αναρχική θεωρία της γνώσης» (στα ελληνικά: εκδόσεις «Σύγχρονα Θέματα», 1991) δεν ήταν μόνο αναρχικός στη σκέψη, ήταν σκανδαλιστής και στην πράξη. Ιδού πως θυμάται ο ίδιος στην αυτοβιογραφία του το συνέδριο του Ναυπλίου: «Το Σεπτέμβριο του 1974 πήγα σε μια διάσκεψη στο Ναύπλιο, στην Ελλάδα. Την είχε διοργανώσει ο Ίμρε Λάκατος και την είχε χρηματοδοτήσει ο πατέρας Λάτσης. Ο Ίμρε είχε καλέσει κορυφαίους φιλοσόφους, ιστορικούς (των μαθηματικών, των φυσικών επιστημών), οικονομολόγους για να δοκιμάσει την απήχηση του προγράμματός του και σκόπευε να κάνει μια συνταρακτική εισαγωγική ομιλία. Πέθανε όμως και μίλησα εγώ στη θέση του, μιμούμενος το ύφος του και τους τρόπους με τους οποίους εξήρε τη Λογική και δυσφημούσε τον Ανορθολογισμό. Συνάντησα δυσκολίες στην είσοδό μου στην Ελλάδα. Έχοντας περιπαικτική διάθεση, έστειλα το ακόλουθο τηλεγράφημα: “Βρίσκομαι σε ανάρρωση από ίκτερο, κρυολόγημα και σύφιλη, γι’ αυτό να έχετε ένα γιατρό έτοιμο”. Το τηλεγράφημα εντοπίστηκε και ο πατέρας Λάτσης αναγκάστηκε να με δικαιολογήσει στις αρχές. Φάνηκε να διασκεδάζει με την όλη ιστορία…» (Πολ Φαγιεράμπεντ: «Σκοτώνοντας τον χρόνο. Μια αυτοβιογραφία», στα ελληνικά εκδόσεις Εκκρεμές 1997)
Η μεγάλη συνεισφορά στην θεωρία των επιστημών του Σπυρίδωνα Γιάννη Λάτση (όπως ο ίδιος υπογράφει) ήταν το βιβλίο «Μεθοδολογία και Αξιολόγηση στην Οικονομική Επιστήμη» (εκδ. Cambridge University Press, 1976) που επιμελήθηκε. Εκτός αυτού υπάρχουν και διάσπαρτα πολλά άρθρα στις διάφορες έγκυρες επιθεωρήσεις Φιλοσοφίας της Επιστήμης. Όλα μαζί συνιστούν ένα αξιόλογο ακαδημαϊκό έργο τουλάχιστον για καθηγητή Πανεπιστημίου (ο ίδιος δίδαξε για ένα διάστημα και στο Χάρβαρντ) και σίγουρα για τραπεζίτη.
Είναι προφανές ότι ο Έλληνας μεγιστάνας δεν ασχολείται πλέον με την παραγωγή φιλοσοφικού έργου. Το στηρίζει όμως οικονομικά. Έτσι χρηματοδοτεί το «Βραβείο Λάκατος στην Φιλοσοφία της Επιστήμης» που θέσπισε το «London School of Economics» (LSE ), ένα βραβείο που θεωρείται το Νόμπελ της Επιστημολογίας. Υποστηρίζει το ανά διετία «Αθήνα – Πίτσμουργκ. Συμπόσιο για την Φιλοσοφία της επιστήμης και της Τεχνολογίας» (κοινή διοργάνωση των Πανεπιστημίων Πίτσμπουργκ, Αθηνών και Εθνικού Μετσόβειου Πολυτεχνείου), ενώ συγχρηματοδότησε και την ψηφιοποίηση των έργων του ελληνικού Διαφωτισμού, ένα μεγάλο και σημαντικό έργο του Πανεπιστημίου Αθηνών υπό τον καθηγητή Γαβρόγλου. Κατά καιρούς συμμετέχει και ο ίδιος σε ημερίδες επιστημολογίας, όπως εκείνη που διοργανώθηκε το 2001 στο LSE με θέμα την συνεισφορά στην φιλοσοφία του μέντορά του Ίμρε Λάκατος…
Ο καθηγητής του Σπύρου Λάτση
Ο φιλόσοφος Ίμρε Λάκατος θεωρείται (μαζί με τους Τόμας Κουν, Κάρλ Πόπερ, Πολ Φαγιεράμπεντ) ένας από τους θεμελιωτές της νεώτερης φιλοσοφίας των επιστημών. Επειδή η ζωή του ήταν σε κίνδυνο κατά την διάρκεια της γερμανικής κατοχής της Ουγγαρίας αναγκάστηκε να απαρνηθεί το πραγματικό του όνομα Ίμρε Λίπσιτς, διότι παρέπεμπε ευθέως στις εβραϊκές ρίζες του. Η μητέρα του και η γιαγιά του, εξάλλου, πέθαναν στο Aουσβιτς.
Σπούδασε μαθηματικά, φυσική και φιλοσοφία στο πανεπιστήμιο του Ντέμπρεσεν ενώ ταυτόχρονα εντάχθηκε στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Ουγγαρίας. Το 1947 προσελήφθη στο υπουργείο Παιδείας, αλλά οι απόψεις του για τη σταλινική ΕΣΣΔ του δημιούργησαν πολλά προβλήματα. Το 1950 συνελήφθη και φυλακίστηκε για τρία χρόνια -μέχρι τον θάνατο του Στάλιν. Aρχισε να κερδίζει τα προς το ζην μεταφράζοντας βιβλία μαθηματικών. Συμμετείχε ενεργά στην Ουγγρική επανάσταση του 1956 και μετά την αποτυχία της, καταζητούμενος από τις κομουνιστικές αρχές, διέφυγε στη Δύση. Έκανε το διδακτορικό του στο «London School of Economics». Σ’ αυτό το πανεπιστήμιο δίδαξε φιλοσοφία από τo 1960 μέχρι το θάνατό του το 1974. Υπήρξε ένας από τους πλέον σφοδρούς υπέρμαχους του ορθολογισμού και το βασικότερο έργο του είναι το «Αποδείξεις και Ανασκευές. Η Λογικής της Μαθηματικής Ανακάλυψης» (στα ελληνικά εκδ. Τροχαλία., 1996)
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Απογευματινή» στις 8.6.2003
