Μήπως επιστήμονες και εφημερίδες βάλθηκαν να μας τρελάνουν; Οχι. Το πρόβλημα βρίσκεται στη στατιστική και σε όλες τις ουσιαστικές λεπτομέρειες των ερευνών, που στις εφημερίδες δεν χωράνε να δημοσιευτούν.
Ενα είναι σίγουρο για τον καφέ: Χτυπάει στα νεύρα. Οχι τόσο γιατί εμπεριέχει την τονωτική καφεΐνη. Γι’ αυτή κάποια έρευνα μπορεί να βγει που να τη θεωρεί ηρεμιστικό. Ο καφές μπορεί να μας σπάσει τα νεύρα, διότι αν ακολουθήσουμε την pop-science που δημοσιεύουν καθημερινά οι εφημερίδες, δεν ξέρουμε πόσο κάνει να πιούμε. Παλιά μας έλεγαν ότι το εν λόγω ρόφημα προκαλεί ταχυκαρδίες και καρκίνο στο πάγκρεας. Νέες έρευνες δείχνουν ότι προλαμβάνει την κίρρωση του ήπατος. Το ίδιο εκνευριστικός είναι και ο ήλιος. Επειτα από σωρεία δημοσιευμάτων που προειδοποιούσαν για μελανώματα και καρκίνο του δέρματος, δύο αμερικανικές μελέτες μεγάλων ιατρικών σχολών υποστηρίζουν ότι η βιταμίνη D που παράγεται με την έκθεση στον ήλιο μειώνει τις πιθανότητες για εμφάνιση καρκίνου του μαστού.
Μήπως επιστήμονες και εφημερίδες βάλθηκαν να μας τρελάνουν; Οχι. Το πρόβλημα βρίσκεται στη στατιστική και σε όλες τις ουσιαστικές λεπτομέρειες των ερευνών, που στις εφημερίδες δεν χωράνε να δημοσιευτούν. Πολλές επιστημονικές έρευνες είναι στατιστικές απεικονίσεις συσχετισμών διαφόρων παραγόντων. Γιατροί μελετούν επί έτη ασθενείς και καταγράφουν τα ευρήματά τους. Μπορεί δηλαδή να διαπιστώσουν ότι ένα σημαντικό ποσοστό όσων έπασχαν από κίρρωση ήπατος δεν έπιναν καφέ ή οι περισσότεροι από όσους παρουσίασαν καρκίνο στο πάγκρεας ήταν λάτρεις του σκούρου αυτού ροφήματος. Δημοσιεύουν τις έρευνες με όλες τις επιφυλάξεις και όλες τις υποσημειώσεις που απαιτεί η επιστήμη τους και οι έρευνες γίνονται πρώτη ύλη για έντυπα και κανάλια.
Η δημοσιογραφία όμως δεν είναι ακριβής επιστήμη. Οι ουσιαστικές λεπτομέρειες μιας έρευνας δεν χωρούν στις 400 – 500 λέξεις ενός δημοσιογραφικού κειμένου ή στα 30 – 60 δευτερόλεπτα που αφιερώνει ένα δελτίο ειδήσεων. Σε αυτά ισχύει η αντίστροφη πυραμίδα: προηγούνται τα σημαντικά και ακολουθεί η λεπτομέρεια. Τα σημαντικά είναι τα στατιστικά ευρήματα (ο ήλιος προκαλεί μελάνωμα ή ο ήλιος προστατεύει από τον καρκίνο του μαστού) και οι λεπτομέρειες είναι η μέθοδος διεξαγωγής της έρευνας. Επειδή δε οι τίτλοι της προαναφερθείσας δημοσιογραφικής δουλειάς είναι ακόμη πιο ελλειπτικοί, δημιουργούνται εντυπώσεις ότι υπάρχει άμεση και ευθεία σχέση μεταξύ καφέ και εμφράγματος, ήλιου και καρκίνου.
Παράγεται πολλή και σύνθετη επιστήμη τα τελευταία χρόνια. Χιλιάδες ερευνητές προσθέτουν από ένα λιθαράκι γνώσης. Καθένα από αυτά είναι χρήσιμο, αλλά τίποτε δεν είναι οριστικό. Γι’ αυτό όποτε ακούμε ή διαβάζουμε για το «α» που θεραπεύει το «β» ή το «x» που προκαλεί το «ψ», καλά είναι να θυμόμαστε τη στατιστική.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 15.8.2007
