Δουλειά των δημοσιογράφων δεν είναι να σώσουν τον κόσμο, αλλά να τον ενημερώσουν…
Είναι κοινή η πεποίθηση των Ελλήνων ότι ο δημοσιογράφος είναι, ή οφείλει να είναι πολλά πράγματα. Είναι εξουσία, και μάλιστα τέταρτη, στυλοβάτης του δημοκρατικού πολιτεύματος, προστάτης των πτωχών και αδυνάτων, πολεμιστής των εθνικών μας δικαίων, μαχητής της πίστεως και της πατρίδος μέχρι και τοποτηρητής των κατά τόπων οικολογικών ισορροπιών. Κάποιοι βέβαια υποπτεύονται ότι ο δημοσιογράφος είναι «διαπλεκόμενος», «αργυρώνητος», «κίτρινος», «υπηρέτης μεγάλων αφεντάδων» κ.λ.π.
Μπούρδες! που θα ‘λεγε και ο καλός βουλευτής της Νέας Δημοκρατίας κ. Νίκος Γεωργιάδης. Και τα πρώτα και τα δεύτερα. Ο δημοσιογράφος είναι ένας εργαζόμενος που έχει μόνο μία υποχρέωση. Όχι προς το έθνος, ούτε προς το κοινωνικό σύνολο, ούτε καν προς το προλεταριάτο. Η υποχρέωση του δημοσιογράφου είναι μία και μόνο μία και αφορά την δουλειά του: πρέπει να ψάχνει, να βρίσκει και να δημοσιοποιεί την αλήθεια.
Παρένθεση: θα ήθελα να αποφύγουμε τις μεταμοντέρνες (σε εισαγωγικά) «ανησυχίες» για το αν υπάρχει αλήθεια, αν οι φυσικοί νόμοι είναι αντικειμενικοί ή αν υπάρχουν πολλές υποκειμενικότητες κι άλλα φαιδρά. Η αλήθεια υπάρχει, όπως και η αντικειμενικότητα. Για παράδειγμα, σ’ αυτό το συνέδριο υπάρχει κάτι αντικειμενικό. Όλοι ξέρουμε ότι αφορά την δημοσιογραφία και κανείς μεταμοντέρνος δεν θα μας πείσει ότι από άλλη υποκειμενική θεώρηση είναι ένα συνέδριο ιχθυολογίας.
Κλείνει η παρένθεση.
Δεδομένης της ύπαρξης της αλήθειας λοιπόν ένας δημοσιογράφος αντιμετωπίζει πολλά ηθικά όσο και πλαστά διλήμματα. Δυστυχώς ολόκληρη η συζήτηση για την ελληνική δημοσιογραφία έχει μπει στον αστερισμό της ηθικολογίας. Αναρωτιέται διαρκώς ποιες είναι οι επιπτώσεις της δουλειάς μας στο κοινωνικό σύνολο, και πως θα διορθωθεί αυτή η δουλειά ώστε να είναι χρήσιμη στο έθνος και στην κοινωνία. Συζητώντας όλα αυτά ξεχάσαμε το πιο βασικό. Το έθνος και η κοινωνία, που πιστεύουμε ότι υπηρετούμε μη δημοσιεύοντας δυσάρεστες στην πλειοψηφία ειδήσεις, λογοκρίνοντας «αιρετικές» απόψεις (όπως έγινε πρόσφατα με το άρθρο του κ. Θανάση Τριαρίδη για την σλαβομακεδονική γλώσσα στην «Μακεδονία») -ενώ λοιπόν τα κάνουμε όλα αυτά το έθνος και η κοινωνία μας έχει γραμμένους. Οι κυκλοφορίες των εφημερίδων έχουν φτάσει στα τάρταρα, τα δελτία ειδήσεων τα βλέπουν περισσότεροι ώστε να μπορούν μετά να τα βρίζουν.
Έτσι, ενώ διαχρονικά «υπηρετήσαμε» (σε εισαγωγικά) και το έθνος και την κοινωνία, οι πολίτες μας γύρισαν την πλάτη. Γιατί; Γιατί δεν υπηρετήσαμε τον βασικό σκοπό της δουλειάς μας: να πούμε την αλήθεια στον κόσμο. Τους παραπλανήσαμε και τους παραπλανάμε σε πλείστα όσα ζητήματα (ας θυμηθούμε το διαβόητο μουσουλμανικό τόξο που θα έπνιγε την Ελλάδα) πιστεύοντας μάλιστα ότι πράττουμε το καλό. Πιστέψαμε, με περισσή αυταρέσκεια, ότι εμείς πραγματικά διαφεντεύουμε τον κόσμο και από μια αιχμή σε ένα άρθρο, ή από ένα μονόστηλο που θα δημοσιεύσουμε θα χαθεί η πατρίς. Ξεχάσαμε ότι δουλειά μας δεν είναι να σώσουμε τον κόσμο, αλλά να τον ενημερώσουμε. Να μάθουν οι πολίτες όλες τις παραμέτρους μιας κατάστασης και να κινητοποιηθούν αυτοί για να σώσουν τον κόσμο. Δεν είναι ηλίθιοι οι αναγνώστες μας, είναι οι πελάτες μας…
Κάποιοι μπορεί να αναρωτηθούν και τι γίνεται με τα ευαίσθητα εθνικά θέματα; Tι κάνει ένας δημοσιογράφος όταν έχει στα χέρια του κάποιες από τις αποκαλούμενες «εθνικά ευαίσθητες πληροφορίες»; Προέχει το καθήκον του να ενημερώσει το κοινό ή κάποια (ετεροπροσδιοριζόμενη και συχνά πολιτικά οριζόμενη) εθνική επιταγή; Στην Ελλάδα, αν και συχνά πιπιλίζουμε ότι «εθνικό είναι το αληθές», συνήθως βαφτίζουμε αληθές ότι κάποιοι στο Yπουργείο Eξωτερικών θέλουν να θεωρούν «εθνικόν». Έτσι, ανεξέλεγκτος κάθε «πληθωρικός» υπουργός Eξωτερικών μπορεί να κάνει ότι του καπνίσει χωρίς ποτέ να λογοδοτεί στον … κυρίαρχο, κατά τα άλλα, λαό.
Oι New York Times, βρέθηκαν αρκετές φορές στο δίλημμα μεταξύ του ετεροπροσδιοριζόμενου «εθνικού συμφέροντος» και της αλήθειας. Την πρώτη φορά υπέκυψαν στις εκκλήσεις και τις συγκαλυμμένες απειλές του John F. Kennedy και δεν δημοσίευσαν τίποτε περί της επικείμενης απόβασης στον Κόλπο των Χοίρων στην Kούβα. Tα αποτελέσματα αυτής της επιχείρησης, που θα μπορούσε να έχει τον τίτλο «ανεβάστε την δημοτικότητα του Προέδρου Kennedy», ήταν μια ταπεινωτική ήττα για τις HΠA και ο πρώην διευθυντής της εφημερίδας James “Scotty” Reston, έγραψε στα απομνημονεύματά του ότι το «πνίξιμο αυτής της είδησης» ήταν το μεγαλύτερο λάθος στην δημοσιογραφική του καριέρα.
Βλέπουμε εκ των υστέρων λοιπόν ότι στην προκείμενη περίπτωση το εθνικό συμφέρον επλήγη από τη μη δημοσίευση αυτής της είδησης. Οι ΗΠΑ είχαν μια ταπεινωτική ήττα και η Κούβα πένα δικτατορικό καθεστώς επί 50ετία.
Αλλά για να έρθουμε και στα δικά μας προώθησε το εθνικό συμφέρον η «εθνική δημοσιογραφία» στην οποία αποδόθηκαν όλα ανεξαιρέτως τα ελληνικά ΜΜΕ στο ζήτημα του Μακεδονικού;
Η λέξη κλειδί εδώ είναι «εκ των υστέρων»: στο χαοτικό σύστημα που είναι οι κοινωνίες και οι διεθνείς σχέσεις δεν ξέρουμε ούτε θα μάθουμε ποτέ ποιες είναι οι επιπτώσεις μίας είδησης. Επειδή δε και αυτό που αποκαλούμε «εθνικό συμφέρον» είναι εντελώς απροσδιόριστο -ορίζεται συνήθως για εντελώς ιδιοτελείς λόγους από τους πολιτικούς, κι εσχάτως από τους μητροπολίτες, για εξίσου ιδιοτελείς λόγους- καλά είναι να αφήνουμε το έθνος να προσδιορίζει το συμφέρον του. Και για να το προσδιορίζει πρέπει να ξέρει τα δεδομένα. Όλα…
Η «εθνική δημοσιογραφία» είναι ίσως η κορυφή του παγόβουνου της «Ζορό-Δημοσιογραφίας» που θάλλει στη χώρα μας. Οι δημοσιογράφοι πλέον στη χώρα μας δεν καλύπτουν πια την ακρίβεια στις αγορές, επαίρονται ότι με όπλο το ματσούκι μειώνουν την τιμή της τομάτας. Δεν καταγράφουν τα φαινόμενα της φτώχειας και των κοινωνικών αποκλεισμών οδύρονται για την «κακούργα κοινωνία». Δεν καλύπτουν πολέμους, πολεμούν συνήθως εναντίον των Αμερικανών.
Χωρίς να ξεχνάμε το έπος των ελλήνων δημοσιογράφων στο Κόσοβο και το Αφγανιστάν ας δούμε τι κάναμε στον τελευταίο πόλεμο του Ιράκ. Οι δημοσιογράφοι όλον αυτόν τον καιρό, δεν δημοσιογραφούσαν. Διαδήλωναν. Οι συντάκτες του υπουργείου Αμύνης πήγαν σε συνέντευξη του ΝΑΤΟ για να παραδώσουν κείμενο διαμαρτυρίας! Κάποιοι άλλοι μποϊκοτάρισαν συνέντευξη του πρώην πρωθυπουργού της Βρετανίας κ. Τζον Μέιτζορ κι ένας διαδήλωσε στα σκαλιά του Ζαππείου. Και, φυσικά, αφού όλοι μαζί διαδηλώναμε, φτιάξαμε το κλίμα της Βαγδάτης Στάλιγκραντ, για να υπάρξει τελικά το Βατερλό της ελληνικής δημοσιογραφίας. Οι έλληνες δημοσιογράφοι δεν ήλπιζαν απλώς ότι ο ιμπεριαλισμός θα φάει τα μούτρα του στο Ιράκ. Το Δ.Σ. της ΕΣΗΕΑ, έβγαλε ανακοίνωση και ζητούσε «Να οργανωθούν με ευθύνη των εκπροσώπων των συντακτών συγκεντρώσεις στους χώρους εργασίας όπου οι δημοσιογράφοι και οι άλλοι εργαζόμενοι κάθε μέσου ενημέρωσης θα συζητήσουν για την απειλή του πολέμου και θα αναζητήσουν τρόπους περαιτέρω κοινής δράσης υπέρ της ειρήνης». Προσοχή! Δεν ζητούσε ψυχραιμία κι αντικειμενικότητα στην κάλυψη των δραματικών γεγονότων που ερχόταν, αλλά τους ζητούσε να διαδηλώσουν! «Να αναζητήσουν τρόπους περαιτέρω κοινής δράσης». Κάποια μέλη βρήκαν αυτούς τους τρόπους και είδαμε τα αποτελέσματα…
Αυτή η παθογένεια της ελληνικής δημοσιογραφίας είναι βαθιά ριζωμένη στο επάγγελμα. Οι περισσότεροι εξ ημών θεωρούμε -προσοχή στο μέγεθος της αλαζονείας- ότι κάτι πρέπει να αλλάξουμε στον κόσμο κι εν ανάγκη δεν πειράζει αν θυσιάσουμε την αλήθεια. Βέβαια ο κόσμος αλλάζει διαρκώς, αλλά χωρίς όλα τα δεδομένα αλλάζει προς το χειρότερο. Γι’ αυτό η καλύτερη υπηρεσία που μπορούν να προσφέρουν οι δημοσιογράφοι και στην κοινωνία και στην πατρίδα είναι η αλήθεια και μόνο η αλήθεια…
Εισήγηση στην ημερίδα με τίτλο «Εικόνα και Λόγος στα Media» που οργάνωσε στην Θεσσαλονίκη την Παρασκευή 4 Νοεμβρίου 2005 το Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.