Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης είναι μεν καθρέφτης της πραγματικότητας, αλλά αντίστροφος. Υπερπροβάλλουν το σπάνιο και αποσιωπούν το κανονικό.
Ο Αμερικανός δικαστής Ερλ Γουόερν συνήθιζε να λέει ότι ξεκινά την ανάγνωση των εφημερίδων από τ’ αθλητικά «διότι εκεί περιγράφονται οι επιτυχίες των ανθρώπων. Στις πρώτες σελίδες περιγράφονται μόνο οι αποτυχίες του». Σήμερα υπάρχει ένας ακόμη λόγος να ξεκινά την ανάγνωση από το τέλος: στις πρώτες σελίδες δεν περιγράφονται μόνο οι αποτυχίες των ανθρώπων, τονίζονται με μελανά χρώματα οι φόβοι για τις αποτυχίες. Οι λέξεις «κίνδυνος» και «φόβοι για» πρέπει να βρίσκονται στο τοπ-δέκα κάθε Μέσου Ενημέρωσης που σέβεται τον κινδυνολογικό του ρόλο.
Ετσι, το τελευταίο διάστημα μάθαμε ότι κινδυνεύει η πασχαλίτσα του Αμαζονίου και ολόκληρος ο πλανήτης. Κινδυνεύουμε από το τσιγάρο και την ευημερία («ιό της αφθονίας» τη βάφτισε ένας ψυχολόγος). Κινδυνεύουμε από την πείνα στον Τρίτο Κόσμο και από τα μεταλλαγμένα τρόφιμα. Από ξέμπαρκους μετεωρίτες και αδέσποτα πυρηνικά. Από τους τρομοκράτες και τους διώκτες της τρομοκρατίας. Από ξαφνικές πλημμύρες και επερχόμενες ξηρασίες. Γενικώς, ο τρόμος μάς ταιριάζει. Αν δεν υπάρξει τουλάχιστον μια δεκάδα προειδοποιήσεων την ημέρα κάτι πλέον μας λείπει.
Η αλήθεια είναι ότι κίνδυνοι υπάρχουν. Ακόμη «και να μας πέσει ο ουρανός στο κεφάλι», όπως φανταζόταν οι χωριανοί του Αστερίξ. Η πτώση ενός μετεωρίτη θα καταστρέψει τη Γη. Αλλά πάλι, πόσο πιθανή είναι;
Το πρόβλημα είναι ότι στον χυλό των Μέσων Ενημέρωσης οι κίνδυνοι δεν σταθμίζονται – και ίσως δεν μπορούν να σταθμιστούν. Για παράδειγμα: η πτώση ενός αεροπλάνου με εκατό νεκρούς θα γίνει τεράστιο θέμα και θα απασχολήσει τα ΜΜΕ επί μήνες. Οι εικοσαπλάσιοι νεκροί από τροχαία ανά έτος είναι απλώς μια στατιστική που παρεμπιπτόντως αναφέρεται στον δημόσιο διάλογο. Το αποτέλεσμα της υπερπροβολής των αεροπορικών δυστυχημάτων είναι φοβούνται οι άνθρωποι περισσότερο τα αεροπλάνα, απ’ ό, τι τα αυτοκίνητα που, στο κάτω κάτω της γραφής, τρακάρουν κατά χιλιάδες κάθε μέρα.
Λέμε πολλές φορές ότι τα ΜΜΕ είναι «καθρέφτης της πραγματικότητας». Αυτό είναι η μισή αλήθεια: τα ΜΜΕ είναι μεν καθρέφτης, αλλά αντίστροφος. Το σπανιότερο έχει και τη μεγαλύτερη προβολή. Μόνο που αν κάποιος δεν διυλίσει αυτό που προσλαμβάνει από τη μικρή οθόνη, αρχίζει και φοβάται την εξαίρεση, αντί να ζει την κανονικότητα.
Τα παραπάνω δεν είναι σχήμα λόγου. Το ζήσαμε στην Ελλάδα την εποχή της αλβανοφοβίας, όταν τα κανάλια υπερπρόβαλλαν την εγκληματικότητα κάποιων οικονομικών μεταναστών. Το 1998 σε ένα χωριό της Μακεδονίας, οι κάτοικοι απαγόρευσαν την κυκλοφορία των εργαζομένων στα κτήματά τους Αλβανών μετά τη Δύση του ήλιου. Οταν ο πρόεδρος της κοινότητας ρωτήθηκε από τους δημοσιογράφους ποια προβλήματα έχουν με τους μετανάστες εκείνος απάντησε ότι «οι δικοί μας μια χαρά παιδιά είναι, αλλά δεν βλέπετε στην τηλεόραση τι γίνεται; Κάπως πρέπει να προστατευτούμε κι εμείς…».
Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης από τη φύση τους θα αντιστρέψουν την αναλογία της πραγματικότητας. Από την άλλη μεριά όμως λατρεύουν τον φόβο. Ακόμη και στην καθημερινή ζωή, η προειδοποίηση για ένα κίνδυνο προκαλεί αυτομάτως την προσοχή των ανθρώπων. Πόσω δε μάλλον στα πεινασμένα για θεαματικότητες ηλεκτρονικά ΜΜΕ. Ετσι οι έρευνες που προειδοποιούν για κάποιον κίνδυνο έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να τύχουν προβολής, παρά εκείνες που επισημαίνουν κάποια κανονικότητα. Επειδή δε από τη φύση τους τα ΜΜΕ είναι αφαιρετικά (μια έρευνα που καταλήγει ως τίτλος των εφημερίδων «τα κινητά προκαλούν καρκίνο», έχει αναγκαστικά πολλές παραμέτρους, συνθήκες πειράματος, στατιστικές αποκλίσεις κ. λπ. που δεν χωρούν να αναδημοσιευτούν) κάθε κίνδυνος αναγκαστικά διογκώνεται. Με αυτό τον τρόπο τα ΜΜΕ συμβάλλουν πολύ στην «εποχή των φόβων» που τώρα διερχόμαστε.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 3.2.2007
