Η δημοκρατία φέρνει καλά αποτελέσματα, αλλά μακροχρόνια. Τα συστήματα με κεντρικές ιεραρχίες φέρνουν άμεσα αποτελέσματα, αλλά αυτά είναι συνήθως κακά αποτελέσματα.
Yπάρχει διαχρονικά ένας φόβος για την αποκέντρωση. Είναι ο φόβος της δημοκρατίας, η αντίληψη ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν να διαχειριστούν τα του οίκου τους. Δικαίως: η ιστορική εμπειρία αποδεικνύει ότι κάθε δημοκρατικό βήμα δημιουργεί σε πρώτο στάδιο χάος. Τα κοινωνικά σύνολα δεν έχουν την εμπειρία να διαχειριστούν αποκεντρωμένες διαδικασίες και γι’ αυτό νομίζουμε ότι αφήνουν παράθυρα στη διαφθορά, στον νεποτισμό και άλλα υποπροϊόντα. Αυτό όμως που συμβαίνει είναι πως κάθε σύστημα οργάνωσης αντιγράφει σε πρώτη φάση τις παθογένειες του συστήματος που αντικαθιστά. Αυτό ξέρουν, αυτό αναπαράγουν. Υπάρχει, όμως, μια μεγάλη διαφορά: ότι μαθαίνουν -έστω με κόστος- από τα λάθη τους και επειδή το σύστημα είναι ανοιχτό μπορούν να το αλλάξουν. Και το αλλάζουν: η ιστορία απέδειξε ότι η δημοκρατία φέρνει καλά αποτελέσματα, αλλά μακροχρόνια. Τα συστήματα με κεντρικές ιεραρχίες φέρνουν άμεσα αποτελέσματα, αλλά αυτά είναι συνήθως κακά αποτελέσματα.
Είναι δεδομένο ότι η αυτονόμηση των πανεπιστημίων από το απαράτ του υπουργείου Παιδείας θα δημιουργήσει σε πρώτη φάση χάος. Διάφορες παθογένειες θα ανακυκλωθούν και θα δημιουργηθούν νέες. Τα συστήματα χρειάζονται τον χρόνο τους για να έρθουν σε ισορροπία, όπως χρειάζονται επίσης διαδικασίες επιβράβευσης και τιμωρίας.
Σε ό,τι αφορά το σύστημα των εξετάσεων εισαγωγής στα ΑΕΙ η αποκέντρωση θα μπορούσε να γίνει σταδιακά. Η αλήθεια είναι ότι ιστορικά ένα πράγμα έκανε αδέκαστα το ελληνικό κράτος: εισαγωγικές εξετάσεις. Από το 1964 και μετά και με την εξαίρεση δύο ετών (1980 και 2006) ουδείς έχει να προσάψει το παραμικρό στην εν λόγω διαδικασία. Αυτό είναι κάτι που πρέπει να διαφυλάξουμε, ως νησίδα στον ωκεανό της ρουσφετολογίας του ελληνικού κράτους. Γι’ αυτό το υπουργείο Παιδείας μπορεί να λειτουργήσει ως εξεταστικός μηχανισμός όλων των μαθημάτων που οι διάφορες σχολές των ΑΕΙ ζητούν.
Κάθε τμήμα θα προκηρύσσει τις θέσεις του και θα ζητεί από τους υποψηφίους να διαγωνιστούν σε συγκεκριμένα μαθήματα που θα είναι διαφορετικά και θα τα σταθμίζει με διαφορετικό συντελεστή. Αλλα μαθήματα μπορεί να ζητάει το θεολογικό και άλλα η φιλοσοφική. Ακόμη και ομοειδή τμήματα μπορούν να διαφέρουν. Το Μετσόβιο, για παράδειγμα, που έχει μεγάλη ζήτηση μπορεί να δυσκολεύει τις εξετάσεις του ζητώντας περισσότερα μαθήματα απ’ ό,τι μια σχολή της περιφέρειας. Οι μαθητές μπορούν να επιλέγουν εξέταση μόνο στα μαθήματα που αντιστοιχούν στις σχολές που επιθυμούν, αλλά προκειμένου να μεγιστοποιήσουν τις πιθανότητες εισαγωγής τους σε κάποια σχολή δεν θα επιλέξουν τον μικρό αριθμό των τεσσάρων ή πέντε μαθημάτων.
Τα οφέλη της χωλής έστω αυτής αποκέντρωσης θα είναι πολλαπλά. Τα ΑΕΙ θα παίρνουν τους καλύτερα προετοιμασμένους -σύμφωνα με τις ανάγκες που αυτά προσδιορίζουν- φοιτητές. Οι υποψήφιοι δεν θα αποστηθίζουν τέσσερα ή πέντε εγχειρίδια· θα είναι αναγκασμένοι να δίνουν βάρος σε περισσότερα μαθήματα. Αν μάλιστα η εξέταση γίνει εφ’ όλης της ύλης του μαθήματος τότε αναγκαστικά θα πρέπει να δίνουν βάρος στην κριτική σκέψη.
Η μετάβαση από το σημερινό σοβιετικό σύστημα σε ένα αποκεντρωμένο δεν είναι εύκολη. Θα δημιουργήσει προβλήματα πριν φέρει αποτελέσματα. Αλλά είναι το μοναδικό βήμα που μας απομένει. Εξάλλου, τα υπόλοιπα τα έχουμε δοκιμάσει και απέτυχαν.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 28.1.2009
