Στην Ελλάδα επικρατεί μια ρομαντική άποψη για την καταπολέμηση της διαφθοράς. Πολλοί θεωρούν ότι η ηθική είναι ικανή και αναγκαία συνθήκη για τη διαφάνεια. Κάνουν λάθος…
Φυσικό κι αναμενόμενο ήταν. Το είχαμε επισημάνει από τούτη εδώ τη στήλη ένα χρόνο πριν, τότε που αποκαλύφτηκε το πρώτο κρούσμα -θυμάστε;- στο γραφείο του υφυπουργού Τουρισμού Αναστασίου Λιάσκου. Γράφαμε τότε: «Η πολιτική βούληση της κυβέρνησης είναι σαφέστατη: Μηδενική ανοχή στη διαφθορά των κρατικών αξιωματούχων. Μόνο που η βούληση δεν αρκεί. Το Δημόσιο παραείναι μεγάλο για να ελεγχθεί και μερικά επιχειρηματικά στοιχήματα παραείναι κερδοφόρα για να καταγγελθεί ο χρηματισμός. Η διαφθορά κολλάει στην κρατική εξουσία, σαν το στρείδι στο βράχο και οι ηθικολογικοί αφορισμοί -όπως και οι τιμωρίες- δεν την εξαλείφουν, αλλά απλώς την περιορίζουν οριακά. Ας μην αυταπατώμεθα κι ας μην αυταπατάται η κυβέρνηση ότι η άμεση και η παραδειγματική αποπομπή του κ. Ι. Κεραμιδά θα λύσει το πρόβλημα. Κάποιοι θα θεωρήσουν εαυτούς πιο ατσίδες από το ελεγκτικό σύστημα που έχει φτιάξει το Μέγαρο Μαξίμου. Και θα το επιχειρήσουν πάλι…» («Η λερναία διαφθορά», Απογραφές 21.7.2004)
Και το επιχείρησαν πάλι! Και πιθανώς να το επιχειρούν αυτή τη στιγμή! Και θα το επιχειρούν εσαεί, ανεξαρτήτως της βούλησης κάθε κυβέρνησης. Η διαφθορά είναι σύμφυτη των ανθρώπινων πραγμάτων και δεν μπορεί ποτέ να εξαλειφθεί. Από καμιά κοινωνία, από καμιά κυβέρνηση. Μπορεί όμως να ελαχιστοποιηθεί…
Ας δούμε λίγο κάτω από την επιφάνεια. Στην Ελλάδα επικρατεί μια ρομαντική άποψη για την καταπολέμηση της διαφθοράς. Πολλοί θεωρούν ότι η ηθική είναι ικανή και αναγκαία συνθήκη για τη διαφάνεια. Νοσταλγούν τα χρόνια τα παλιά που «οι πατεράδες μας ντρεπόταν να κλέψουν». Πιστεύουν ότι αν στη θέση του «ανήθικου» Γιάννη βάλουμε τον «ηθικό» Γιώργο, η Ελλάδα θα ανέβει ραγδαία στην ιεραρχία της «Διεθνούς Διαφάνειας», από την 50ή θέση που σήμερα κατέχει.
Κάνουν λάθος, διότι η ηθική δεν είναι μετρήσιμο μέγεθος, ούτε μπορεί να διαπιστωθεί πριν από την ανάθεση ενός έργου. Όλοι μας, δυστυχώς, μόνον κάποια γενική εικόνα μπορούμε να έχουμε για τους ανθρώπους. Στο μάνατζμεντ όλοι λειτουργούν περίπου με διαισθητικά κριτήρια. Δεν μπορούν ποτέ να είναι σίγουροι για τους συνεργάτες τους ή τους υφισταμένους των. Δεν μπορούν να γνωρίζουν εκ των προτέρων ούτε πόσο ηθικοί είναι, αλλά ούτε και πόσο ανήθικοι μπορεί να γίνουν στην πορεία. Το μόνο που μπορούν με ασφάλεια να διαπιστώσουν είναι η έλλειψή της ηθικής, δηλαδή η ανηθικότητα. Αυτό όμως γίνεται μόνον κατόπιν εορτής. Όταν πια η λαδιά έχει απλωθεί. Άρα ο παράγων ηθική δεν είναι ασφαλές κριτήριο για εξασφαλιστεί η διαφάνεια σε οποιοδήποτε επίπεδο διοίκησης.
Εκεί ακριβώς βρίσκεται το λάθος της κυβέρνησης. Στήριξε ένα στρατηγικό στόχο σε ένα πολύ ρευστό και ανασφαλές κριτήριο. Πολλοί κυβερνητικοί παράγοντες πίστεψαν διάφορους τύπους που προεκλογικά αγανακτούσαν… ηθικώς για τα λαμόγια του ΠΑΣΟΚ. Τους είχαμε δει όλοι σε πολιτικές συνάξεις του παρελθόντος. Ήταν εκείνοι που φωνασκούσαν περισσότερο για τη διαφθορά των αντιπάλων και αγαπημένη τους φράση ήταν: «Τι είναι αυτοί, ρε;…»
Η φτώχεια ανάλυσης (αυτό είναι το ενδημικό πρόβλημα στη Νέα Δημοκρατία) έκανε πολλούς κυβερνητικούς παράγοντες να πιστέψουν ότι η ηθική αγανάκτηση όσων έσχιζαν τα ιμάτιά τους για τα έργα και τις ημέρες των ΠΑΣΟΚων θα μεταφραζόταν σε χρηστή διαχείριση όταν αυτοί οι αγανακτισμένοι από τη διαφθορά έπαιρναν κάποιο κομμάτι εξουσίας. Και φυσικά την πάτησαν. Οι κυβερνητικοί παράγοντες. Όχι τα λαμόγια. Αυτά βασιλεύουν σε κάθε καθεστώς. Πράσινο, μπλε ή κόκκινο…
Η διαφθορά, λοιπόν, φύεται παντού. Σε κάθε ανθρώπινη σύμπραξη. Φουντώνει όμως στις πολύπλοκες δομές. Το κράτος, για παράδειγμα, αποτελεί θερμοκήπιο για τέτοιου είδους φαινόμενα, επειδή αφενός είναι δαιδαλώδες και αφετέρου οι λειτουργοί του διαχειρίζονται ξένο χρήμα. Το όραμα πως αλλάζοντας την κυβέρνηση εφορμά ξαφνικά το ιππικό της ηθικής που θα μας σώσει από τους ινδιάνους της ανηθικότητας είναι ανεπαρκές, και ψεύτικο, όπως τα «χάπι εντ» στις παλιές χολιγουντιανές ταινίες.
Πρέπει να το καταλάβουμε όλοι μας και πρώτη απ’ όλα η κυβέρνηση. Η διαφθορά δεν εξαλείφεται. Απλώς ελαχιστοποιείται. Πώς; Περικόπτοντας τις ευκαιρίες διαφθοράς, δηλαδή μειώνοντας το κράτος. Πρέπει να αποκεντρωθούν αρμοδιότητες είτε προς την Τοπική Αυτοδιοίκηση είτε προς την αγορά. Στην πρώτη περίπτωση θα έχουμε ευκολότερο δημοκρατικό έλεγχο: Στις μικρές κοινωνίες βλέπουν, ελέγχουν καλύτερα. Στη δεύτερη περίπτωση, όπου κάποιοι παίζουν τα λεφτά τους, αυτοί επίσης βλέπουν κι ελέγχουν καλύτερα. Αλλά ακόμη κι αν δεν το κάνουν -αν δηλαδή το δεξί χέρι του διευθύνοντος συμβούλου μιας επιχείρησης κάνει ανέλεγκτα και προσωπικές μπίζνες εντός της εταιρείας του- εμάς ουδόλως μας αφορά. Αφορά μόνο τους μετόχους της εταιρείας…
Το πρόβλημα, λοιπόν, της διαφθοράς είναι πρόβλημα του μεγάλου και συγκεντρωτικού κράτους. Όσο το επιθυμούμε καλά είναι να αρχίσουμε να συμβιβαζόμαστε και με τη διαφθορά. Κι ας μην παραμυθιαζόμαστε με τις τωρινές ιερεμιάδες: Αυτοί που σήμερα σχίζουν τα ιμάτιά τους για τον κ. Θανάση Χούπη, αλλά δεν καταθέτουν ταυτόχρονα πρόταση για μείωση του κράτους, είναι οι Χούπηδες του μέλλοντός μας…
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Απογευματινή» στις 20.5.2005
