Είναι τυχεροί εκείνοι που έχουν μια θεωρία, ένα καντάρι να ζυγίζουν τα ιστορικά γεγονότα…
Είναι τυχεροί εκείνοι που έχουν μια θεωρία, ένα καντάρι να ζυγίζουν τα ιστορικά γεγονότα. Είναι ευτυχισμένοι όσοι μπορούν να κρίνουν το παρόν με όρους του μέλλοντος κι όχι με τις εμπειρίες του παρελθόντος. Ως βοσκοί να χωρίζουν την τους αμνούς της προόδου από τα ερίφια της αντίδρασης, τις εξελίξεις σε θετικές ή αρνητικές, τις διεργασίες σε μαύρες ή άσπρες. Όταν κάποιοι έχουν μια θεωρία για το τέλος της Ιστορίας, όταν ξέρουν τι χρώμα θα έχει η γη δεν πρέπει να χολοσκάνε. Η Ιστορία, έτσι κι αλλιώς, θα τους δικαιώσει. Κι αν στο ενδιάμεσο τους κατακρημνίσει βαφτίζουν τις εξελίξεις «αντιδραστική παλινδρόμηση» και ξεμπερδεύουν.
Όλες οι πολιτικές θεωρίες που φαντάζουν μεγάλες έχουν ένα «τέλος της Ιστορίας» στον πρόλογό τους. Αυτό τις κάνει επικίνδυνες. Όταν κάποιος γνωρίζει ότι η ανθρωπότητα πορεύεται σε μια κατεύθυνση κι όλοι οι άνθρωποι θα ζήσουν καλά τότε τι σημασία έχει αν εμείς εδώ και τώρα ζήσουμε χειρότερα; Ακόμη περισσότερο: τι σημασία έχει αν κάποιοι από μας -που αντιστέκονται στον προδιαγεγραμμένο ρου της Ιστορίας- δεν ζήσουν και καθόλου; Τι σημασία έχουν τα 20 εκατομμύρια θύματα του Ναζισμού και άλλα τόσα του κομμουνισμού μπροστά στα δισεκατομμύρια των μελλοντικών γενιών που θα ζήσουν καλά κι ευτυχισμένα; Τι σημασία έχουν οι λεπτομέρειες της ιστορίας, το Αουσβιτς και τα Γκουλάκ, μπροστά στην Ιστορία με γιώτα κεφαλαίο; Πόσο λάθος μπορεί να είναι η βία, όταν βαφτίζεται «μαμή της Ιστορίας»; Και γιατί να μην ξεγεννήσουμε την Ιστορία νωρίτερα αφού ξέρουμε το τέλος της;
Υπάρχουν όμως και κάποιοι άλλοι ανήσυχοι που πιστεύουν πως η Ιστορία ποτέ δεν τελειώνει. Πως η ανθρωπότητα θα παράγει Ιστορία όσο υπάρχει. Πως το μέλλον είναι μια συναρπαστική διαδικασία πειραματισμού και μάθησης. Δεν πιστεύουν σε «ιερούς σκοπούς» αλλά μόνο σε «ιερές αρχές». Και οι τελευταίες έχουν ως επίκεντρο τον άνθρωπο – τον σημερινό, τον τωρινό, όχι κάποιον φαντασιακό μελλοντικό. Είναι δύσκολη η πορεία τους επειδή δεν έχουν ένα Θεό, μια Θεωρία ένα Τελικό Σκοπό για να σύρουν το μέλλον. Απλώς θέλουν να είναι σίγουροι πως αυτό το μέλλον θα είναι το καλύτερο δυνατό. Επειδή δε δεν ξέρουν -όπως όλοι οι άνθρωποι- ποιο είναι το καλύτερο δυνατό μέλλον θέλουν ν’ αφήσουν όλες τις προτάσεις ν’ ανθίσουν. Να δοκιμαστούν στην αρένα των ιδεών και -όταν δεν αντίκεινται στις αρχές του ανθρωπισμού και της ελευθερίας- της πραγματικότητας για να νικήσουν οι καλύτερες.
Υπάρχουν τέλος κι εκείνοι που κοιτούν το μέλλον και σκιάζονται. Ακρωτηριάζουν το παρελθόν στα μέτρα του ιδανικού κι αντιστέκονται σε όλες τις αλλαγές, είτε αυτές είναι μέρος ενός θεωρούμενου σχεδίου είτε όχι. Είναι οι άνθρωποι που πιστεύουν ότι η ιστορία έχει τελειώσει προ πολλού κι η ανθρωπότητα αδίκως γυροφέρνει. Απογοητεύονται όμως διαρκώς γιατί η ζωή αλλάζει και θα συνεχίσει να αλλάζει πέρα από τις δικές τους προσδοκίες και μακράν των θεωρητικών σχεδίων που κάποιοι έχουν εκπονήσει. Γι’ αυτό εξάλλου είναι και συναρπαστική…
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Απογευματινή» στις 5.1.2003
