Tο πρόβλημα των δωρεάν δημόσιων αγαθών είναι σύνθετο και δεν απαντάται με ευχές τύπου «ένας άλλος (άγιος) κόσμος είναι εφικτός».
Kάποτε οι παραλίες ήταν ανοιχτές, αλλά κανείς δεν ήθελε να πάει διότι η θάλασσα ήταν βρώμικη. Τώρα που τα νερά (κάπως) καθάρισαν όλοι θέλουν να κάνουν το μπάνιο τους, αλλά δεν μπορούν γιατί οι παραλίες είναι περιφραγμένες. Ελληνικό παράδοξο; Οχι, ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης.
Το πρόβλημα με τις παραλίες είναι διττό. Η μία πτυχή του έχει να κάνει με τη «ρωμέικη απάτη». Χρόνια τώρα, κάποιοι καταπατούν δημόσια περιουσία. Γι’ αυτή την κατάσταση οι διαμαρτυρόμενοι, μαζί με τον δήμαρχο του Ελληνικού, έχουν το δίκιο με το μέρος τους.
Το ζήτημα όμως των δημόσιων αγαθών είναι ευρύτερο της ελληνικής απάτης. Εχει να κάνει με την πλεονάζουσα ζήτηση γι’ αυτά. Οταν μια παραλία χωρά 1.000 άτομα και πηγαίνουν 900, δεν υπάρχει πρόβλημα. Οταν όμως πηγαίνουν 1.100 κάποιοι θα εξυπηρετηθούν και κάποιοι όχι. Εκ των πραγμάτων δημιουργείται ανάγκη ιεράρχησης τής πρόσβασης.
Παλιότερα η πλεονάζουσα ζήτηση… σφαγιαζόταν. Οταν μια φυλή ήθελε εύφορα χωράφια έσφαζε αυτούς που τα καλλιεργούσαν και τα καταλάμβαναν μέχρι να έρθουν οι επόμενοι κατακτητές. Η ιδιοκτησία και η αγορά ήταν ένας τρόπος επίλυσης τέτοιων προβλημάτων. Αντί οι άνθρωποι να σφάζονται για κάτι που θέλουν, άρχισαν να το ανταλλάσσουν με κάτι που δεν θέλουν.
Αυτό το σύστημα όμως εκ των πραγμάτων δημιουργεί ανισότητες. Στις παραλίες θα έχουν θέση μόνο οι έχοντες. Ετσι επιχειρήθηκε να εφαρμοστεί ένα άλλο σύστημα διανομής των αγαθών, που στον πυρήνα του είχε το «καθείς σύμφωνα με τις ανάγκες του».
Το πρόβλημα όμως είναι ότι ενώ η προσφορά των δημόσιων αγαθών είναι αντικειμενικά προσδιορισμένη η ζήτηση ορίζεται υποκειμενικά. Κι όταν κάτι είναι δωρεάν δεν υπάρχουν μόνο ανάγκες, εφευρίσκονται κι άλλες.
Το πρόβλημα της καταπάτησης των αιγιαλών από σκοτεινά συμφέροντα λύνεται σχετικά εύκολα. Αρκεί να υπάρξει η κοινωνική και πολιτική πίεση για να εφαρμοστούν οι νόμοι. Το πρόβλημα όμως των δωρεάν δημόσιων αγαθών είναι σύνθετο και δεν απαντάται με ευχές τύπου «ένας άλλος (άγιος) κόσμος είναι εφικτός». Εδώ ο ρομαντισμός σκοντάφτει στην πραγματικότητα: πώς θα χωρέσουμε τις επιθυμίες 1.100 ατόμων σε μια παραλία χιλίων; Οποιοδήποτε σύστημα επιλογής κι αν εφαρμόσουμε οι εκατό θα είναι αποκλεισμένοι. Είτε διά της αγοραίας μεθόδου που είναι άδικη, είτε διά της γραφειοκρατικής που είναι αναποτελεσματική αλλά και άδικη. Ποιος μας εξασφαλίζει ότι διά της δευτέρας μεθόδου οι έχοντες και κατέχοντες εξουσία δεν θα έχουν προτεραιότητα έναντι των υπολοίπων;
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 30.5.2007
