Πόλεις με δικό τους αστυνομικό, δικαστικό και κυβερνητικό σύστημα στις HΠA. Σχεδόν δικτατορικές…
Η Anthem μοιάζει περισσότερο με πολυτελές θέρετρο παρά κανονική πόλη. Είναι πλημμυρισμένη από πράσινο, έχει γήπεδα τένις, πολλά πάρκα αναψυχής, πισίνες, δύο γήπεδα γκόλφ, δύο εκκλησίες, σχολεία και σούπερ -μάρκετ. Όλα είναι ομοιόμορφα και ιδιωτικά. Η Anthem είναι μία από τις 220.000 ιδιωτικές πόλεις που ξεφυτρώνουν σαν μανιτάρια σε όλη την επικράτεια των ΗΠΑ και στεγάζουν σήμερα 42 εκατ. πολίτες. Έχει ιδιωτική αστυνομία και μηδέν εγκληματικότητα. Δεν έχει δήμαρχο, αλλά μια εταιρία μάνατζμεντ που διαχειρίζεται τα κοινά. Αυτοκίνητα δεν παρκάρουν στους δρόμους (απαγορεύεται) και τα σπίτια είναι (δια κανόνος) τόσο ίδια που κάποιος από τους κατοίκους δήλωσε: «τον πρώτο καιρό έψαχνα να βρω το σπίτι μου πατώντας το κουμπί του τηλεκοντρόλ για την πόρτα του γκαράζ. Όποια άνοιγε έμπαινα μέσα».
Δεν είναι ένας τόπος διαφυγής για τους πλούσιους. Χτισμένη στα περίχωρα του Φοίνιξ της Αριζόνα, είναι μια διέξοδος για την μεσαία τάξη. Η πόλη έχει αυστηρότατους κανονισμούς που ρυθμίζει κάθε (εξωτερική) λεπτομέρεια της ζωής των κατοίκων. Στο τεσσάρων στρεμμάτων οικόπεδο που αντιστοιχεί σε κάθε σπίτι, δεν μπορεί να υπάρχει κήπος με οπωροκηπευτικά παρά μόνο γκαζόν. Όσοι θέλουν να φυτέψουν … ντομάτες υπάρχει ειδικός χώρος εκτός της πόλης. Κανείς δεν διανοείται να … βάψει το σπίτι του χωρίς άδεια και χρωματολόγιο που επιτρέπει η εταιρία διαχείρισης. Ακόμη και τα φωτιστικά στο κεφαλόσκαλο κάθε σπιτιού πρέπει να είναι ομοιόμορφα. Κάποιους από τους κατοίκους έφτασε στα δικαστήρια γιατί επέμενε να βάλει μια δορυφορική κεραία στο πίσω μέρος του σπιτιού.
Οι πόλεις αυτές φυτρώνουν στη μέση του πουθενά. Χτίζονται από μεγάλες εργοληπτικές εταιρίες οι οποίες θέτουν και τους πρώτους κανόνες. Κατόπιν η διαχείρισή τους ανατίθεται σε κάποια εταιρία management, ενώ εκλέγεται (χωρίς πολλά δημοκρατικά εχέγγυα) ένα συμβούλιο πολιτών. Όλες οι υποδομές είναι κοινοκτημοσύνη των ιδιοκτητών των σπιτιών, για τις οποίες πληρώνουν ένα μηνιαίο «τοπικό φόρο». Έχουν ιδιωτική αστυνομία, ιδιωτική πυροσβεστική, και κάποιες ακόμη και ιδιωτικά εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Είναι οι «ιδιωτικές ουτοπίες», όπως τις ονομάτισε ο καθηγητής πολιτικών επιστημών Evan McKenzie και συγγραφέας του βιβλίου «Privatopia: Homeowners Association and the Rise of Residential Private Government» (Ιδιωτική Ουτοπία: Οι Ενώσεις Ιδιοκτητών Κατοικιών και η Ανατολή των Ιδιωτικών Τοπικών Κυβερνήσεων).
Δεν είναι νέα ιδέα. Υπάρχει από την γένεση των ΗΠΑ, τότε που οι πρώτοι άποικοι πήραν των ομματιών τους από την Ευρώπη και θέλησαν να φτιάξουν τις ελεύθερες κοινότητες κατοίκων στην Βόρειο Αμερική. Από τους πρωτεργάτες της Αμερικανικής Επανάστασης, ο Thomas Spence, έγραψε το 1775 για την εθελοντική συμβίωση σε νέες πόλεις, στις οποίες «η αρχιτεκτονική θα είναι σε αρμονική ενότητα». Το 1902 ο Ebenezer Howard έγραψε το βιβλίο «Garden Cities of Tomorrow» (Κηπουπόλεις του Αύριο), βιβλίο που αποτελεί το ευαγγέλιο όσων πιστεύουν (κατά τη ρήση του Thomas Paine) ότι «είναι στο χέρι μας να φτιάξουμε τον κόσμο από την αρχή».
Το ολοκληρωτικό σχεδόν καθεστώς διακυβέρνησης τους, όμως βρίσκεται στο επίκεντρο κριτικής. Πιο σφοδροί επικριτές είναι εκείνοι που προφανώς δεν πρόσεξαν τι υπέγραφαν στο συμβόλαιο αγοράς του σπιτιού. Πολλές ενώσεις ιδιοκτητών έχουν σχεδόν παράλογους όρους. Η Leisure World που χτίστηκε από μια μεγάλη εργοληπτική εταιρία για συνταξιούχους, προβλέπει ότι σε κάθε σπίτι πρέπει να υπάρχει κάποιος άνω των 55 ετών. Τα μικρά παιδιά … απαγορεύονται. Μπορούν να επισκεφθούν τους παππούδες τους, αλλά δεν μπορούν να μείνουν. Όποιος αγοράσει εκεί σπίτι δεν μπορεί να το μεταβιβάσει σε οικογένεια που έχει μικρά παιδιά (σε όλες τις ιδιωτικές πόλεις οι μεταβιβάσεις ελέγχονται πρώτα από το συμβούλιο των κατοίκων).
Σε κάποια άλλη πόλη απαγορεύεται η ιδιοκτησία σκύλων ανώ των … δέκα κιλών. Ο Jeffrey DeMarco από την ιδιωτική πόλη Rancho της Καλιφόρνια κατέληξε στα δικαστήρια επειδή είχε περισσότερες … τριανταφυλλιές, από το επιτρεπόμενο στον κήπο του. Η εταιρία διαχείρισης άρχισε να του βάζει πρόστιμα κάθε μήνα. Αρνήθηκε να τα πληρώσει και κατέληξε στα δικαστήρια με την κατηγορία ότι παραβίασε τους κανόνες αρχιτεκτονικής της πόλης. Ο δικαστής τελικά του επιδίκασε να πληρώσει τα πρόστιμα συν τα δικαστικά έξοδα’ σύνολο 70.000 δολάρια (28.000.000 δρχ.). Τελικά η εταιρία του πήρε το σπίτι. «Ο κ. DeMarco ήρθε σ’ αυτή την κοινότητα και ήθελε να παραβεί τους κανόνες», σχολίασε ο υποδιευθυντής διαχείρισης της πόλης Walt Ekard, στο περιοδικό «Smart Money». «Αυτό θα ήταν καταστροφικό για όλους».
Βέβαια κάθε πόλη έχει τους κανόνες της αλλά συνήθως είναι εξαιρετικά αυστηροί. Η κοινότητα έχει πλήρη εξουσία στις δημόσιες εκδηλώσεις του ατόμου. Από την άλλη όμως τα άτομα στρέφουν την πλάτη τους στην ευρύτερη κοινότητα που λέγεται κράτος. «Ένα μεγάλο μέρος της μεσαία τάξης εγκαταλείπει το κράτος», γράφει ο Economist. «ζει σε ιδιωτικούς δρόμους, στέλνει τα παιδιά του σε ιδιωτικά σχολεία (Σ.Σ.: σε όποιες πόλεις τέθηκε το θέμα να φτιαχτούν δημόσια σχολεία η πλειοψηφία των κατοίκων αρνήθηκε), πληρώνουν για την δική τους ιδιωτική αστυνομία, παίζουν γκόλφ στα ιδιωτικά τους κλαμπ. Γιατί να ενδιαφερθούν να στηριχτούν οι δημόσιες υπηρεσίες, όταν αυτοί τα έχουν όλα ιδιωτικά;» Και τι θα γίνει με τους φτωχότερους, που είναι κολλημένοι στα δημόσια σχολεία και τις δημόσιες μεταφορές; Ποίος θα πληρώσει για τις στοιχειώδεις ανάγκες τους; Από τα Δεξιά ο Charles Murray μίλησε για την άνοδο της κοινωνίας με κάστες που ζουν χωριστά. Από τα Αριστερά ο Robert Reich φοβάται την απόσχιση από το κοινωνικό σύνολο των επιτυχημένων. Υπερβολικό; Όχι. Οι κηπουπόλεις του αύριο έρχονται, ειδυλλιακές ή εφιαλτικές, ή και τα δύο μαζί…
ΣXOΛIO
«Πόλεις πάνω στο λόφο…»
Στα 1629 το πλοίο Arabela πλησίαζε την ακτή της Μασαχουσέτης. Ο 50άρης John Winthrop ανέβηκε το καμπούνι του πλοίου κι έβγαλε ένα συγκινητικό λόγο στους 200 περίπου πρώτους Aγγλους εποίκους των ΗΠΑ: μίλησε για την πόλη «πάνω στο λόφο» για τη νέα χρυσή εποχή που θα άρχιζε στη Νέα Αγγλία, που αυτοί ως Πουριτανοί είχαν υποχρέωση απέναντι στο θεό και τους ανθρώπους να φτιάξουν: «θα δούμε ότι ο Θεός του Ισραήλ είναι μαζί μας, και μόνο δέκα από μας θα μπορούμε να αντιμετωπίσουμε χιλιάδες εχθρούς…» Η πόλη πάνω στο λόφο ήταν η Βοστόνη και ο John Winthrop ο πρώτος κυβερνήτης της Μασαχουσέτης, ο ιδρυτής — κατά κάποιο τρόπο — των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής.
Η Νέα Αγγλία χτίστηκε με πολύ αίμα, όχι μόνο ιθαγενών «ινδιάνων», αλλά και εποίκων. Αναβίωσαν οι πρακτικές της Ιεράς Εξέτασης, γυναίκες κάηκαν ζωντανές με κατηγορίες μαγείας, μια πρακτική που η τότε «ανελεύθερη» Γηραιά Ήπειρος εγκατέλειπε ταχύτατα. Τα πρώτα βήματα στη «Γη της Ελευθερίας» ήταν η δημιουργία ενός ολοκληρωτικού θεοκρατικού καθεστώτος.
Διακόσια χρόνια μετά ο John L. O’Sullivan έγραφε για το «πεπρωμένο του [αμερικανικού] έθνους» να ξεχυθεί δυτικά με την βοήθεια της Θείας Χάρης. Η συνέχεια είναι γνωστή: γενοκτονία των ντόπιων πληθυσμών κι αίμα.
Ολόκληρη η κουλτούρα των Αμερικανών είναι οι νέες «πόλεις πάνω στο λόφο» όπου θέλουν να χτίσουν τις ουτοπίες τους. Το ίδιο και οι ιδιωτικές πόλεις που σήμερα στεγάζουν περί τα 42 εκατομμύρια πολίτες, που παραχωρούν μεγάλα κομμάτια της ελευθερίας τους για τάξη και ασφάλεια.
Βέβαια οι διοικητικοί παραλογισμοί που αναπτύσσονται σ’ αυτές τις πόλεις θα είναι παροδικό φαινόμενο, όσο και ο Πουριτανισμός που κυριάρχησε στα πρώτα χρόνια της Νέας Αγγλίας. Ήδη οι ίδιοι οι κάτοικοι που στην αρχή έψαχναν και πλήρωσαν αδρά την δυνατότητα να ζήσουν σε τόσο παράλογα ολοκληρωτικά χωριά, οργανώνονται για να αποτινάξουν την απρόσωπη εξουσία. Οι συνταξιούχοι σε μια ιδιωτική πόλη της Φλόριντα βάζουν συμβολικά ένα ομοίωμα του πουλιού φλαμίνγκο στην εξώπορτα. Έτσι για να εκνευρίσουν τις εταιρίες που διαχειρίζονται τα κοινά και να εκφράσουν την δυσφορία τους…
Δημοσιεύτηκε στο ένθετο «New Millennium» της εφημερίδας «Tύπος της Kυριακής» στις 9.9.2001
