Στη βιβλιοπαραγωγή βλέπουμε τον απόλυτο και παράλογο κύκλο του κρατισμού. Το κράτος χρηματοδοτεί υπό τη μορφή υποτροφίας την παραγωγή της γνώσης, το κράτος αγοράζει το προϊόν υπό τη μορφή βιβλίου.
Eγραφε κάποτε ο Ουμπέρτο Εκο, ότι το μόνιμο ερώτημα όσων επισκέπτονται τη βιβλιοθήκη του είναι «τα διάβασες όλα αυτά τα βιβλία;». Στην Ελλάδα το ερώτημα πρέπει κάπως να διαφοροποιηθεί: ποιος διαβάζει όλα αυτά τα βιβλία;
Σύμφωνα με το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου μόνο το 2006 εκδόθηκαν 9.209 τίτλοι – κάτι που σηματοδοτεί αύξηση 9,1% σε σύγκριση με το 2005 και 23,6% τα τελευταία πέντε χρόνια! Χαράς ευαγγέλια λοιπόν για τον ελληνικό πολιτισμό; Ολο και περισσότεροι Ελληνες διαβάζουν, γεγονός που σηματοδοτεί μια πνευματική αναγέννηση του τόπου; Μακάρι, αλλά -πέραν των θλιβερών αποτελεσμάτων των ελληνικών μαθητών στον διαγωνισμό της PISA- υπάρχουν και στην έρευνα του ΕΚΕΒΙ κάποια περίεργα στοιχεία. Θα περίμενε κάποιος, για παράδειγμα, να είναι η λογοτεχνία πρώτη σε παραγωγή τίτλων. Κι όμως! Το 24,8% των τίτλων που τυπώθηκαν το 2006 ήταν θεωρητικών επιστημών έναντι 20,7% που ήταν λογοτεχνικά έργα. Αποφάσισαν ξαφνικά οι Ελληνες να εντρυφήσουν στην κοινωνιολογία, στον Χάιντεγκερ και στην παγκοσμιοποίηση ή οι εκδότες εκδίδουν χωρίς επιχειρηματικά κριτήρια;
Η αλήθεια είναι ότι η ελληνική βιβλιοπαραγωγή έχει τεράστιο έλλειμμα στις κοινωνικές επιστήμες. Κλασικά βιβλία απουσιάζουν και πιθανώς τώρα επιχειρείται η κάλυψη αυτού του κενού. Από την άλλη πλευρά όμως και οι εκδότες, επιχειρηματίες είναι. Παρά το μεράκι -παραμένει χαρακτηριστικό πολλών- δεν μπορεί συνολικά η αγορά να εμφανίζει προτίμηση προς τα ολιγοπώλητα σε σχέση με τα δυνάμει ευπώλητα.
Η απάντηση πρέπει μάλλον να βρίσκεται στα βιβλία που μοιράζονται στους φοιτητές. Το κράτος κι εδώ είναι ο μοχλός για τη στρέβλωση της αγοράς, έστω αν τελικά αυτή η στρέβλωση έχει για κάποιους θετικά αποτελέσματα. Είναι καλό να εκδίδονται στα ελληνικά ακόμη και οι σημειώσεις του Βιτγκενστάιν, άσχετα αν πλην του μεταφραστή δεν θα τις διαβάσει κανείς. Εστω ως βιβλίο αναφοράς πρέπει να υπάρχει.
Μόνο που σ’ αυτήν την εκδοτική φρενίτιδα χάνει κάποια πράγματα ο δημόσιος χώρος. Παρατηρείται η έκδοση σε βιβλίο όλο και περισσότερων διδακτορικών ελληνικών πανεπιστημίων, διδακτορικών μάλιστα που χρηματοδοτήθηκαν από το Ιδρυμα Κρατικών Υποτροφιών. Αυτά φυσιολογικά πρέπει να ανήκουν στη δημόσια σφαίρα και στον δικτυακό τόπο του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ). Εκεί μπορούν να είναι και χρήσιμα. Ενα διδακτορικό επί παραδείγματι που αφορά την καταγραφή τοπωνυμίων κάποιων περιοχών, δεν διαβάζεται. Είναι εγχειρίδιο αναφοράς. Ως τέτοιο είναι πολύ πιο εύχρηστο σε ένα δικτυακό τόπο, παρά σε ένα ογκώδες βιβλίο, που δεν θα πουλήσει παρά σε κάποιες πανεπιστημιακές ή σχολικές βιβλιοθήκες.
Ετσι και στη βιβλιοπαραγωγή βλέπουμε τον απόλυτο και παράλογο κύκλο του κρατισμού. Το κράτος χρηματοδοτεί υπό τη μορφή υποτροφίας την παραγωγή της γνώσης, το κράτος αγοράζει το προϊόν υπό τη μορφή βιβλίου, κάποιοι ενδιάμεσοι (εκδότες) κερδίζουν και ο μεγάλος αριθμός των ενδιαφερομένων (ερευνητών, δημοσιογράφων, λογίων) ουσιαστικά αποκλείεται.
Να μην παρεξηγηθούμε: καλόν είναι να βγαίνουν βιβλία, έστω με κρατική επιδότηση. Καλύτερο όλων όμως είναι να βγαίνουν στο Διαδίκτυο για να μεγιστοποιηθεί η απόδοσή τους. Τουλάχιστον αυτό ας ισχύσει στα διδακτορικά…
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 26.1.2008
