Το μόνο σίγουρο είναι ότι η τεχνολογία του διαδικτύου αλλάζει υπόγεια, αλλά δραστικά τα πράγματα. Προς το καλύτερο ή το χειρότερο; Κανείς δεν ξέρει και κανείς δεν μπορεί με σιγουριά να πει. Κι αυτό γιατί η αξιολόγηση «καλύτερο» και «χειρότερο» γίνεται με την γνώση του παρόντος και ουχί το μέλλοντος, το οποίο φυσικά δεν γνωρίζουμε.
Κάποιος κυνικός θα ισχυριζόταν ότι ο όρος «καθαρή πολιτική» («clean politics») είναι το τελευταίο σύντομο ανέκδοτο. Αντίφαση σαν αυτή που επεσήμανε ο Henry Louis Menken, ο οποίος αφόρισε: «Αν μας διδάσκει κάτι η εμπειρία είναι ότι καλός πολιτικός στην Δημοκρατία είναι τόσο παράδοξο όσο ο τίμιος διαρρήκτης.» Ακριβέστερος θα ήταν πιο μετριόφρων όρος: «cleaner politics», «καθαρότερη πολιτική». Οι νέες τεχνολογίες μπορούν να βοηθήσουν προς αυτή την κατεύθυνση.
Υπάρχουν δύο χώροι στην ζωή ενός πολιτικού που πρέπει να ξεχωρίσουμε και διαφορετικά να προσεγγίσουμε. Ο ένας αφορά την δουλειά του, αυτήν για τον οποίο τον πληρώνουμε. Σ’ αυτόν πρέπει να υπάρξει πλήρης ηλεκτρονική διαφάνεια. Πρέπει κάποια στιγμή να δημοσιοποιείται ηλεκτρονικά όλη η δημόσια πληροφορία (συμβάσεις, μισθώσεις, προσλήψεις κ.λ.π.) έτσι ώστε κάθε ενδιαφερόμενος να μπορεί να βρει και να διασταυρώσει όποια στοιχεία θέλει. Η ηλεκτρονική δημοσίευση ολόκληρου του έργου των πολιτικών θα συμβάλει στην καταπολέμηση της διαφθοράς και θα δημιουργήσει την αίσθηση του διαρκούς ελέγχου στους πολιτικούς.
Σε ότι αφορά τον ιδιωτικό τους βίο τα πράγματα περιπλέκονται. Η πρώτη επιπλοκή έχει να κάνει με πτυχές του ιδιωτικού του βίου που εφάπτονται με τον δημόσιο. Δεν μπορεί για παράδειγμα ένας υπουργός Δικαιοσύνης να έχει συνδαιτυμόνα τον αρχηγό μιας μαφιόζικης οργάνωσης, άσχετα αν η συνάντησή τους αφορά κάτι επιλήψιμο ή όχι. Κι αυτό γιατί δεν αρκεί να είναι αδέκαστος ο υπουργός Δικαιοσύνης, πρέπει και να το δείχνει.
Η δεύτερη επιπλοκή έχει να κάνει με το πόσο προστατεύει ο πολιτικός την ιδιωτική του ζωή, ή αν την βγάζει ο ίδιος στο σφυρί, αν την χρησιμοποιεί δηλαδή προκειμένου να εκλεγεί. Όταν ένας πολιτικός κάνει δημόσιες εμφανίσεις με την σύζυγο του βγάζει στη φόρα το «καλό» (σύμφωνα με τα κοινωνικά πρότυπα) πρόσωπο της ιδιωτικής του ζωής. Αν οι δημοσιογράφοι ανακαλύψουν ένα «κακό» στοιχείο της ιδιωτικής του ζωής (π.χ. ερωμένη) τότε, υποκριτικά, τίθεται θέμα προστασίας του. Να το θέσουμε πιο ωμά: από την στιγμή που κάποιος πολιτικός τυπώνει στο προεκλογικό του φυλλάδιο την φωτογραφία της ευτυχισμένης οικογένειάς του, ο ψηφοφόρος έχει κάθε δικαίωμα να μάθει πόσο πλαστή είναι αυτή η φωτογραφία, όσο δικαίωμα έχει να μάθει πόσο πραγματικές μπορεί να είναι οι υποσχέσεις του. Η απαίτηση να ορίζει ο πολιτικός ποιο κομμάτι του ιδιωτικού του βίου θα δημοσιοποιηθεί δεν είναι καν απόπειρα λογοκρισίας. Είναι απαίτηση ανάληψης αρχισυνταξίας.
Η ιδέα του David Cameron να βάλει μια web-κάμερα στο σπίτι του για να εξηγεί την πολιτική του δεν είναι νέα. Έχει κάτι από τα «fireside chats», μια σειρά τριάντα ομιλιών του Φρανκλίνου Ντελάνο Ρούσβελτ, που έκανε απευθείας από τον Λευκό Οίκο την περίοδο 1933-1944. Μόνο που η κάμερα αποκτά δική της δυναμική. Το αμέσως επόμενο ερώτημα θα είναι: Γιατί μόνο στην κουζίνα και όχι στην κρεβατοκάμαρα; Ένας πολιτικός που θέλει να ζει στο «διάφανο σπίτι» δεν αρκεί να μας δείξει τον νεροχύτη του, πρέπει να δούμε και το κρεβάτι του. Δεν αρκούν οι χαριτωμένες φωνές των παιδιών του ?τον καλούν στο σχετικό βίντεο να αφήσει το πλύσιμο των πιάτων? πρέπει να ακούσουμε και την θυμωμένη της γυναίκας του αν δεν τα πλύνει. Αυτού του τύπου οι χαριτωμένοι λαϊκισμοί μπορεί να δημιουργήσουν νέες ιδέες και καινούργιες ορέξεις.
Μπορεί και όχι. Μια web-κάμερα στο σπίτι για πολιτική προπαγάνδα, και όχι στο γραφείο όπου ανήκει, είναι νεωτερισμός που πιθανότατα θα ξεθυμάνει. Ή δεν θα αποτελεί «είδηση» τέτοιου μεγέθους ώστε να βγάζει κάποιος στο σφυρί κάποιος τον προσωπικό του χώρο για τα λίγα λεπτά δημοσιότητας.
Το σημαντικότερο ρόλο στα πολιτικά πράγματα θα παίξουν οι διαδραστικές τεχνολογίες του internet. Κακά τα ψέματα: μια κάμερα, ακόμη κι αν βρίσκεται στο σπίτι ενός εξέχοντος πολιτικού, είναι ένα ενσύρματο «Big Brother». Είναι μονόδρομη επικοινωνία με τους πολίτες, από αυτές που στο προηγούμενο τεχνολογικό τοπίο είχε πολλές. Αυτό που φέρνει το διαδίκτυο είναι η αποκέντρωση της επικοινωνίας. Επιτρέπει στους δέκτες του παρελθόντος να γίνουν πομποί μηνυμάτων. Έτσι τα blogs θα παίζουν όλο και σημαντικότερο ρόλο στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης. Αλλά και το ταπεινό ηλεκτρονικό ταχυδρομείο έχει πλέον καταλυτικό ρόλο. Ισχυρότερο ίσως κι από αυτό των blogs. Οι πολίτες απέχουν από τους πολιτικούς, όσο και από το πληκτρολόγιό τους. Αυτό θα δημιουργεί στο μέλλον ισχυρότερη πολιτική πίεση και από τις δημοσκοπήσεις.
Ο μεγάλος θεωρητικός των Μέσων, Harold Innis, παρατήρησε ότι όσο πιο δυσκίνητο, ακριβό, ή αλλιώς δύσκολο στη χρήση είναι κάποιο Μέσο, τόσο περισσότερο τείνει να πέσει στον έλεγχο κεντρικών εξουσιών. Αντίστροφα, «ελαφρότερα» ή ευκολότερα στη διανομή Μέσα τείνουν να ενθαρρύνουν την αποκέντρωση της εξουσίας, σε πολιτικούς, θρησκευτικούς και οικονομικούς τομείς. Το κλασικό παράδειγμα ήταν η τυπογραφική μηχανή, η οποία θρυμμάτισε το θρησκευτικό μονοπώλιο της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας, υποβοήθησε την Προτεσταντική Μεταρρύθμιση, τη δημιουργία των εθνικών κρατών, την επιστημονική επανάσταση και τελικά την Δημοκρατία.
Μικρότερο, αλλά εξαιρετικά διαβρωτικό ρόλο σε δικτατορικά καθεστώτα έπαιξε το φορητό ραδιόφωνο (τρανζίστορ) ?δεν υπήρχε τρόπος κατάσχεσης όπως έκαναν στην κατεχόμενη Ευρώπη οι Ναζί? ακόμη και τα …φωτοτυπικά μηχανήματα! Αυτά υπήρξαν ο εφιάλτης της KGB. Ήταν χρήσιμα στα κομουνιστικά καθεστώτα για να αυξηθεί η παραγωγικότητα των επιχειρήσεων, αλλά ταυτόχρονα μπορούσαν εύκολα να αναπαράγουν τις αντικαθεστωτικές προκηρύξεις.
Η τεχνολογία του διαδικτύου διαβρώνει κατ’ αρχήν την επονομαζόμενη «τέταρτη εξουσία». Καταργεί τον διαμεσολαβητικό ρόλο των ΜΜΕ μεταξύ πολίτη και πολιτικού. Αυτό έχει μια αύρα άμεσης Δημοκρατίας, αλλά ενέχει και κινδύνους. Η πολυδιάσπαση του πολιτικού προτάγματος σε επίπεδο ατόμου, μπορεί να απεγκλωβίσει τους πολιτικούς από κάθε πολιτικό έλεγχο. ΤΑ ΜΜΕ μέχρι σήμερα θέτουν την ατζέντα και πιέζουν «συντονισμένα» για κάποιες καταστάσεις ?καλές ή κακές. Η διασπορά της πίεσης σε εκατομμύρια χρήστες μπορεί να λειτουργήσει ως «μη-πίεση» στους πολιτικούς, να μην νιώθουν πλέον ότι πρέπει να απολογούνται. Παραμορφωτικός ή μη καθρέφτης τα ΜΜΕ παρουσιάζουν μια κοινή συνιστώσα της κοινωνίας, η οποία μπορεί να δημιουργήσει πολιτικό γεγονός. Δεν είναι σίγουρο ότι το ίδιο μπορεί να κάνουν τα εκατομμύρια blogs ή email. Μπορεί τα μηνύματα που φτάνουν στα πολιτικά γραφεία να είναι τόσο ετερόκλητα που οι πολιτικοί να αποφασίσουν να τα αγνοήσουν.
«Η πρόβλεψη είναι δύσκολη», είχε πει κάποτε ο φυσικός Νιλς Μπορ. «Ειδικά σε ότι αφορά το μέλλον». Κανείς στον 16ο αιώνα δεν μπορούσε να κατανοήσει τις επιπτώσεις της τυπογραφίας, όχι μόνο στο πολιτικό σύστημα, αλλά και στην κοινωνία της εποχής. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η τεχνολογία του διαδικτύου αλλάζει υπόγεια, αλλά δραστικά τα πράγματα. Προς το καλύτερο ή το χειρότερο; Κανείς δεν ξέρει και κανείς δεν μπορεί με σιγουριά να πει. Κι αυτό γιατί η αξιολόγηση «καλύτερο» και «χειρότερο» γίνεται με την γνώση του παρόντος και ουχί το μέλλοντος, το οποίο φυσικά δεν γνωρίζουμε. Το μόνο σίγουρο είναι πως βαδίζουμε σε ανατροπή της πολιτικής διαδικασίας. Οι νέες τεχνολογίες πάντα άλλαζαν ριζικά τον κόσμο. Περισσότερο και από τις επαναστάσεις.
Δημοσιεύτηκε σε ειδική έκδοση της εφημερίδας «Καθημερινή» στις 2.12.2006
