Σε περιπλεγμένες καταστάσεις και ειδικά όταν τα στοιχεία είναι ανεπαρκή, οι θεωρίες συνωμοσίας θάλλουν. Σε τέτοιες περιπτώσεις υιοθετείται από πολλούς η πλέον εξωφρενική θεωρία, η οποία συνήθως είναι και η πιο απλή.
Ένα χρόνο μετά την τρομοκρατική επίθεση στους Δίδυμους Πύργους, το 30% των Ελλήνων δήλωναν σε δημοσκόπηση πως οι Αμερικανοί κρύβονταν πίσω από το χτύπημα, που άφησε 3.000 νεκρούς Αμερικανούς. Είναι περίεργο, λοιπόν, πως, με δεδομένη τη συνωμοσιολογία που δέρνει αυτή τη χώρα, δεν ακούσαμε ακόμη από κανένα κανάλι ότι το αεροπλάνο το έριξαν στο Γραμματικό οι Τούρκοι, ή (ακόμη χειρότερα) οι Αμερικανοί ή οι Εβραίοι. Ήδη κάποιοι σχολιαστές άφησαν να ίπτανται εκείνα τα θανατερά ερωτήματα του στιλ «και πού ξέρουμε ότι αυτοί που κυκλοφορούσαν στην καμπίνα δεν ήταν αεροπειρατές;», ήδη άρχισαν να αμφισβητούνται διακριτικά οι ανακοινώσεις του κυβερνητικού εκπροσώπου, ήδη άρχισε να ψιθυρίζεται ότι το αεροσκάφος της «Ήλιος» κατερρίφθη κ.λπ.
Το πρώτο δεδομένο είναι ότι η ελληνική τηλεόραση προσφέρει άπλετο χρόνο σ’ αυτό που ευφημίζει ως «δελτία ειδήσεων». Αυτά πρέπει να γεμίζουν. Όταν δεν υπάρχουν πληροφορίες τα δελτία γεμίζουν με εκτιμήσεις. Το τελευταίο σε απλά ελληνικά σημαίνει «αστήρικτες από γεγονότα θεωρίες» – από τις πλέον ευλογοφανείς μέχρι τις πιο ανόητες.
Το δεύτερο δεδομένο είναι πως σε περιπλεγμένες καταστάσεις και ειδικά όταν τα στοιχεία είναι ανεπαρκή, οι θεωρίες συνωμοσίας θάλλουν.
Σε τέτοιες περιπτώσεις υιοθετείται από πολλούς (δυστυχώς, στην Ελλάδα και από γνωμηγήτορες) η πλέον εξωφρενική θεωρία, η οποία συνήθως είναι και η πιο απλή. Η ελλιπής πληροφόρηση λειτουργεί όπως ο αέρας στη φωτιά. Φουντώνει κι εξαπλώνει τη σπερμολογία. Κι όταν γίνει αυτό είναι δύσκολο να συμμαζευτεί.
Επειδή, λοιπόν, τα ερωτήματα είναι πολλά και τα κενά στην τρίωρη πτήση περισσότερα, καλόν είναι να παίρνει η κυβέρνηση από τώρα τα μέτρα της. Να αρχίσει να κλείνει τρύπες στην ενημέρωση. Είναι θετικό ότι δεν υπήρξε το παρελθόν αλαλούμ στην επίσημη πληροφόρηση, αλλά αυτό δεν αρκεί. Πρέπει σιγά σιγά να μπαίνουν ψηφίδες στο παζλ του τραγικού αυτού συμβάντος. Για παράδειγμα, κανείς δεν κατανοεί ποιοι λόγοι «εθνικού συμφέροντος» αποτρέπουν τη δημοσιοποίηση των συνομιλιών των πιλότων των δύο μαχητικών αεροσκαφών, κάτι που ήδη άρχισε να παίζει ως ερωτηματικό στα κανάλια, πασπαλισμένο με σάλτσα συνωμοσιολογίας.
Λένε πως η φύση απεχθάνεται το κενό. Το ίδιο και η διαδικασία της ενημέρωσης. Αν τα κενά του παζλ δεν γεμίζουν με πληροφόρηση από επίσημες πηγές, αναγκαστικά θα γεμίζουν από «έγκυρες πηγές». Κι αυτές θα θολώνουν αντί να διαφωτίζουν. Το μπρίφιγκ που έκανε ο αρμόδιος υπουργός την ημέρα του δυστυχήματος, για όσα μέχρι εκείνη τη στιγμή ήταν γνωστά στην κυβέρνηση, υπήρξε πλήρες κι επαρκές. Για τη Δευτέρα. Σήμερα είναι Τετάρτη και υπάρχουν πολλά να συμπληρωθούν και να ανακοινωθούν επισήμως. Γιατί οι ανεπίσημες πηγές άρχισαν ήδη να οργιάζουν. Ο κίνδυνος είναι πως στο τέλος δεν θα θυμόμαστε τα λογικά σενάρια γι’ αυτό το δυστύχημα, αλλά ό,τι πιο παράλογο μπορεί να φανταστεί ο νους του ανθρώπου. Σε μεγάλα γεγονότα με πολλά κενά υπάρχει πάντα εύφορο έδαφος για θεωρίες συνωμοσίας…
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Απογευματινή» στις 17.8.2005
