Γιατί οι εκδηλώσεις που γίνονται κατ’ έτος στο Γράμμο αποτελούν «γιορτή μίσους», ενώ οι εκδηλώσεις που θα γίνουν στη Μακρόνησο αποτελούν «εκδήλωση μνήμης»;
Και για να ‘χουμε το καλό ρώτημα: γιατί οι εκδηλώσεις που γίνονται κατ’ έτος στο Γράμμο αποτελούν «γιορτή μίσους», ενώ οι εκδηλώσεις που θα γίνουν στη Μακρόνησο αποτελούν «εκδήλωση μνήμης»; Και οι μεν και οι δε μας θυμίζουν την ίδια μελανή ιστορική περίοδο, μια περίοδο διχασμού του ελληνικού λαού που πρωταγωνιστούσαν οι κατά Νίκο Καζαντζάκη «αδελφοφάδες».
Κάτω απ’ αυτό το ερώτημα κρύβεται ένα μεγάλο πρόβλημα το οποίο δυστυχώς ποτέ δεν συζητήθηκε επαρκώς στη χώρα μας. Πως χειριζόμαστε την ιστορία. Ειδικά τις μελανές της σελίδες. Πως προσεγγίζουμε, για παράδειγμα, τον εμφύλιο; Υπάρχουν ακόμη άνθρωποι που έζησαν εκείνες τις φριχτές στιγμές, υπάρχει ένθεν κακείθεν αίμα, δάκρυα και πόνος.
Μέχρι σήμερα η ελληνική κοινωνία απωθεί στο συλλογικό υποσυνείδητο κάθε πτυχή της ιστορίας που την κάνει να νιώθει άβολα. Είναι η τακτική της στρουθοκαμήλου: λυτρωτική βραχυχρόνια, καταστροφική μακροχρόνια. Μπορεί δηλαδή να εξυπηρετεί ψυχολογικές ανάγκες ή πολιτικές επιδιώξεις, αλλά ένας λαός που δεν ξέρει την ιστορία του ή έχει στρεβλή εικόνα γι’ αυτή είναι καταδικασμένος να επαναλαμβάνει εσαεί τα λάθη του.
Στην παραπάνω φράση όμως υπάρχει ένα εννοιολογικό πρόβλημα. Πώς μπορούμε να κρίνουμε εμείς εδώ και τώρα τι ήταν λάθος εκεί και τότε; Μπορούμε να κάνουμε τους έξυπνους προφήτες αφού γνωρίζουμε τα αποτελέσματα κάποιων ενεργειών ή παραλείψεων. Μπορούμε όμως να είμαστε δίκαιοι κριτές εκ των υστέρων; Αλήθεια: αν βρισκόμασταν εμείς στη θέση του Γεωργίου Παπανδρέου ή του Νίκου Ζαχαριάδη (έχοντας βέβαια την αντίστοιχη προσωπική πορεία) τι διαφορετικό θα κάναμε;
Από την άλλη υπάρχει και ένα εννοιολογικό παράδοξο όταν κρίνουμε τις πράξεις του παρελθόντος, δηλαδή την ιστορία μας. Εμείς είμαστε προϊόν αυτής της ίδιας ιστορίας που καλούμαστε να κρίνουμε . Οι σκέψεις μας και οι κρίσεις μας διαμορφώθηκαν από την γνώση της ιστορίας. Πως μπορεί λοιπόν το προϊόν να κρίνει τον παραγωγό του;
Παρ’ όλα αυτά η Ιστορία (κατά την χεγκελιανή έννοια: με γιώτα κεφαλαίο) έχει προχωρήσει απ’ ότι πριν 50 χρόνια, τότε που η ανθρώπινη ζωή άξιζε όσο ένα βόλι. Κάναμε τον Εμφύλιο και μάθαμε ότι οι αδελφοκτόνοι πόλεμοι είναι κακό πράγμα και δεν πρέπει να τον ξανακάνουμε. Ακόμη και οι κλασικοί πόλεμοι είναι διαφορετικοί. Πριν 300 χρόνια η σφαγή αμάχων ήταν επιταγή κάθε πολέμου. Σήμερα είναι έγκλημα. Η Ιστορία προχώρησε με την κριτική των ιστορικών γεγονότων: θεωρήσαμε κάποια πράγματα καλά και τα κρατήσαμε, κάποια πράγματα τα κρίναμε ως άσχημα και είπαμε «ποτέ πια».
Τι κάνουμε λοιπόν με τη μνήμη ειδικά γεγονότων που σημάδεψαν τραγικά την ιστορία μας; Ο καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών κ. Αντώνης Λιάκος έχει μια λύση: «Πρέπει να θυμόμαστε αυτά τα γεγονότα; Βεβαίως, αλλά μετατρέποντας τη μνήμη-εκδίκηση σε μνήμη-κατανόηση. Αν η μνήμη δεν περάσει μέσα από μια διαδικασία λογικής επεξεργασίας, δηλαδή ιστορικής κατανόησης, τότε γίνεται νοσηρό σύμπτωμα. Τότε οι νεκροί μεταμορφώνονται σε εφιάλτες που κατατυραννούν τους επιζώντες γυρεύοντας καινούργιες θυσίες και νέο αίμα για να τραφούν.»
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Απογευματινή» στις 26.8.2003
