Δεν είναι εύκολος ο δρόμος της αυτοτέλειας, ακόμη και όταν ξεπεραστούν οι παιδικές ασθένειες της αποκέντρωσης, διαφθορά, νεποτισμός κ.λ.π.
Μόνιμη, και πιθανώς κουραστική, επωδός αυτής της στήλης για τα ποικίλα προβλήματα του τόπου είναι η αποκέντρωση. Αποκέντρωση προς την Τοπική Αυτοδιοίκηση για να διορθωθούν οι πολλές δυσλειτουργίες της κεντρικής διοίκησης, αποκέντρωση αρμοδιοτήτων προς τα ΑΕΙ για να διορθωθούν πολλά από τα κακώς κείμενα στην Παιδεία, αποκέντρωση στη διοίκηση των ταμείων για να φυλάσσονται αποτελεσματικότερα τα χρήματα των ασφαλισμένων, αποκέντρωση προς την αγορά για να γίνει παραγωγική η παραγωγή υπηρεσιών του δημόσιου τομέα.
Η αποκέντρωση, έχει πολλά πλεονεκτήματα. Κατ’ αρχήν ισχύει η λαϊκή ρήση «όσα ξέρει ο νοικοκύρης δεν τα ξέρει ο κόσμος όλος». Ας πάρουμε το παράδειγμα της Ανώτατης Παιδείας. Κανένα υπουργείο, κανένας μηχανισμός εν Αθήναις, δεν μπορεί να γνωρίζει καλύτερα τις ανάγκες του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου, από εκείνους που το ζουν.
Κατά δεύτερον την άλλη σε μια εποχή διαρκούς ρευστότητας και ανακατατάξεων το «one size fits all» έχει πεθάνει. Αλλες οι ανάγκες και τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, και σε διαφορετικό τοπίο λειτουργεί το Πανεπιστήμιο Κρήτης. Τα κεντρικά διατάγματα ρυθμίζουν τα των ΑΕΙ με το δόγμα του ελάχιστου κοινού παρονομαστή. Αναγκαστικά κάνουν εκπτώσεις με αποτέλεσμα να μην μεγιστοποιείται η παραγωγικότητα κανενός.
Το τέταρτο είναι ότι ενώ ένα κεντρικό σύστημα δεν μπορεί να μεγιστοποιήσει την επιτυχία, μεγιστοποιεί την αποτυχία. Μια λανθασμένη πολιτική ενός ΑΕΙ μπορεί να το οδηγήσει το συγκεκριμένο πανεπιστήμιο σε μαρασμό. Μια λανθασμένη πολιτική του υπουργείου Παιδείας οδηγεί όλα τα πανεπιστήμια σε μαρασμό.
Το τελευταίο χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή, διότι όπως όλα τα πράγματα στη χώρα, η αυτοτέλεια των ΑΕΙ πιθανώς να γίνει το καινούργιο κοσκινάκι της ελληνικής κοινωνίας -μπορεί να θεωρηθεί κάτι σαν το «μαγικό μαντζούνι» που θα λύσει όλα τα προβλήματα. Ενα ανεξάρτητο από τη γραφειοκρατία του υπουργείου ίδρυμα μπορεί να έχει μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας, αλλά δεν θωρακίζεται απέναντι στην αποτυχία. Ανθρωποι εργάζονται κι εκεί (ή τεμπελιάζουν), και άνθρωποι λαμβάνουν τις αποφάσεις, Κατά συνέπεια κάποια αυτοτελή ΑΕΙ θα επιτύχουν και κάποια θα αποτύχουν. Το σίγουρο είναι πως θα ξεφύγουμε από το γκρίζο τοπίο της μετριότητας, αλλά θα υπάρχουν στο χάρτη φωτεινά και σκοτεινά σημεία. Κι εδώ βρίσκεται το μεγάλο στοίχημα…
Η αυτοτέλεια των ΑΕΙ, όπως κάθε αποκέντρωση, απαιτεί ευθύνη. Οχι μόνο για να πάνε τα πράγματα καλά, αλλά απαιτείται και ανάληψη ευθύνης αν τα πράγματα πάνε στραβά. Ενα αυτοτελές ΑΕΙ δεν θα έχει τη δικαιολογία του υπουργείου Παιδείας, αλλά δεν θα έχει και το μαξιλάρι του. Οσοι το διοικούν κι εργάζονται εκεί θα πρέπει να γνωρίζουν ότι βρίσκονται σε μια αγορά εκπαιδευτικών υπηρεσιών την οποία και θα προσαρμόσουν, αλλά και θα προσαρμοστούν σ’ αυτή. Για όσους δεν τα καταφέρνουν θα ισχύσουν οι νόμοι της ζωής: θα πρέπει να αναδιαρθρώνονται τμήματα, να συγχωνεύονται, και πιθανώς να κλείνουν. Ρητορείες περί του «μοναδικού ρόλου που παίζει στην ελληνική πραγματικότητα το Τμήμα Ιχθυολαγνείας στο ΤΕΙ Ανω Αγουλινίτσας» και «τις μεγάλες αναπτυξιακές προοπτικές που προσφέρει στην ιστορική Ανω-κάτω Παναγιά το τμήμα Σανσκριτικών Σπουδών», και «πώς είναι δυνατόν η Ελλάδα να μην έχει τμήμα Συγκριτικής Λογοτεχνίας των Βίκινγκ» δεν θα έχουν καμιά τύχη. Θα δοκιμάζονται προγράμματα και θα προχωρούν βελτιούμενα, κι άλλα απλώς θα αποτυγχάνουν.
Δεν είναι εύκολος ο δρόμος της αυτοτέλειας, ακόμη και όταν ξεπεραστούν οι παιδικές ασθένειες της αποκέντρωσης (διαφθορά, νεποτισμός κ. λπ., φαινόμενα που θα πρέπει σε πρώτη φάση να τα περιμένουμε). Αλλά, είναι ο μόνος δρόμος που έχουμε.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 8.3.2007
