O Καρλ Μαρξ δεν έφυγε ποτέ, ώστε τώρα να επιστρέψει. Τα γραπτά του αποτελούν ακρογωνιαίο λίθο της δυτικής σκέψης και δεν υπάρχει σε όλο τον κόσμο οικονομολόγος ή στοχαστής που δεν επηρεάστηκε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο από τη σκέψη του Γερμανού φιλοσόφου.
Βέβαια, η καλή αριστερή εφημερίδα δεν προσθέτει συγκεκριμένα στατιστικά στοιχεία για να καταλάβουμε το μέγεθος της επιστροφής του μεγάλου Γερμανού διανοητή, παρά ένα ατεκμηρίωτο 300% που μαρτυρούν κάποιοι Γερμανοί βιβλιοπώλες. Βέβαια, 300% μπορεί να σημαίνει ότι, ενώ πέρυσι πουλήθηκε μόνο ένας τόμος του «Κεφαλαίου», φέτος πουλήθηκε ολόκληρη η τριλογία, ή μπορεί να σημαίνει ότι πέρυσι πουλήθηκαν χίλια αντίτυπα του «Κομμουνιστικού Μανιφέστου» και φέτος 3.000. Ας είναι όμως καλοδεχούμενη η όποια επιστροφή του, αν μιλάμε για επιστροφή. Κι αυτό διότι ο Καρλ Μαρξ δεν έφυγε ποτέ, ώστε τώρα να επιστρέψει. Τα γραπτά του αποτελούν ακρογωνιαίο λίθο της δυτικής σκέψης και δεν υπάρχει σε όλο τον κόσμο οικονομολόγος ή στοχαστής που δεν επηρεάστηκε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο από τη σκέψη του Γερμανού φιλοσόφου. Ακόμη και πολλοί από τους επικριτές της κομμουνιστικής θηριωδίας του 20ού αιώνα αναγνωρίζουν στη σκέψη του Καρλ Μαρξ και του Φρίντριχ Ενγκελς την καλύτερη ίσως ανάλυση του καπιταλιστικού φαινομένου.
Αυτό μάλλον που έφυγε (και η καθ’ ημάς αριστερά απειλεί ότι επιστρέφει) είναι η εικόνα δίχως τη σκέψη του Καρλ Μαρξ. Το αγιοποιημένο σύμβολο που κρεμόταν στα γκουλάγκ της Σοβιετικής Ενωσης, στο όνομα του οποίου συνετελέσθη το δεύτερο μεγαλύτερο έγκλημα κατά της ανθρωπότητας, ο λεγόμενος «υπαρκτός».
Γι’ αυτό, αν και δεν ξέρουμε τι γίνεται στη Γερμανία, καλόν είναι να επιστρέψει ο Καρλ Μαρξ στην Ελλάδα. Να δούμε επί παραδείγματι τι θα έλεγε ο μεγάλος Γερμανός φιλόσοφος για την εθνικιστική στροφή του ημέτερου Κομμουνιστικού Κόμματος. Ας δούμε τι έγραφε το 1848 στο «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος» (όχι του Περισσού): «Με την εκμετάλλευση της παγκόσμιας αγοράς, η αστική τάξη διαμόρφωσε κοσμοπολίτικα την παραγωγή και την κατανάλωση όλων των χωρών. Προς μεγάλη λύπη των αντιδραστικών, αφαίρεσε το εθνικό έδαφος κάτω από τα πόδια της βιομηχανίας. Εκμηδενίστηκαν κι εξακολουθούν ακόμα καθημερινά να εκμηδενίζονται οι παμπάλαιες εθνικές βιομηχανίες. Εκτοπίζονται από νέες βιομηχανίες που η εισαγωγή τους γίνεται ζωτικό ζήτημα για όλα τα πολιτισμένα έθνη, από βιομηχανίες που δεν επεξεργάζονται πια ντόπιες πρώτες ύλες, αλλά πρώτες ύλες που βρίσκονται στις πιο απομακρυσμένες ζώνες και που τα προϊόντα τους δεν καταναλώνονται μονάχα στην ίδια τη χώρα, αλλά ταυτόχρονα σε όλα τα μέρη του κόσμου. Στη θέση των παλιών αναγκών, που ικανοποιούνταν από τα εθνικά προϊόντα, μπαίνουν καινούργιες ανάγκες που για να ικανοποιηθούν απαιτούν προϊόντα των πιο απομακρυσμένων χωρών και κλιμάτων».
«Αντιδραστικοί» όσοι λυπούνται για την παγκοσμιοποίηση; (Σ.Σ.: ο Μαρξ δεν χρησιμοποιεί τον όρο «παγκοσμιοποίηση, αλλά την προφητεύει και την περιγράφει με θαυμαστή ακρίβεια.) Δεν το λέμε εμείς, αλλά Μαρξ. Και το επαναλαμβάνει στο ίδιο κείμενο για όσους θρηνούν για τα αποκαλούμενα «θύματα της παγκοσμιοποίησης»: «Οι μεσαίες τάξεις, ο μικρός βιομήχανος, ο μικρέμπορας, o βιοτέχνης, ο αγρότης, όλοι αυτοί πολεμούν την αστική τάξη για να διατηρήσουν την ύπαρξή τους σαν μεσαίες τάξεις και να σωθούν απ’ τον αφανισμό δεν είναι επαναστατικές αλλά συντηρητικές. Κάτι παραπάνω, είναι αντιδραστικές, γιατί ζητούν να στρέψουν προς τα πίσω τον τροχό της ιστορίας».
Αλλά και με τους μεταμοντέρνους αριστερούς (που θεωρούν κάθε πολιτισμό ισάξιο και την κυριαρχία της δυτικής σκέψης ως αποτέλεσμα της επιβολής του ιμπεριαλισμού) έχει πολλούς ανοιχτούς λογαριασμούς ο Μαρξ. «Με τη γρήγορη βελτίωση όλων των εργαλείων παραγωγής, με την απεριόριστη διευκόλυνση των επικοινωνιών, η αστική τάξη τραβάει στον πολιτισμό όλα, ακόμα και τα πιο βάρβαρα έθνη», γράφει. Προς λύπη λοιπόν της «άστα να πάνε» ή αλλιώς «μεταμοντέρνας αριστεράς» υπάρχει ιεράρχηση των πολιτισμών και η επιβολή του δυτικού δεν γίνεται διά των όπλων (όπως ισχυρίζονται πολλοί) αλλά διά του εμπορίου: «Οι φτηνές τιμές των εμπορευμάτων της αστικής τάξης είναι το βαρύ πυροβολικό που γκρεμίζει όλα τα σινικά τείχη, και που αναγκάζει να συνθηκολογήσει ακόμα και το πιο σκληροτράχηλο μίσος των βαρβάρων ενάντια στους ξένους.
Αναγκάζει όλα τα έθνη να δεχτούν τον αστικό τρόπο παραγωγής, αν δεν θέλουν να χαθούν».
Και οι παραδόσεις πού χάνονται; Οι ειδυλλιακοί πολιτισμοί που εξαφανίζονται; Κατ’ αρχήν δεν είναι τόσο ειδυλλιακοί όσο ο χαμογελαστός τουρίστας χωρίς βαθύτερη ανάλυση φαντάζεται. Ο Καρλ Μαρξ δεν μασά τα λόγια του αναφερόμενος την καταστροφή της παραδοσιακής κοινωνικής οργάνωσης της Ινδίας από τη βρετανική αποικιοκρατία: «Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αυτές οι ειδυλλιακές χωριάτικες κοινότητες μπορεί να μοιάζουν άκακες, αλλά ήταν πάντα το σταθερό θεμέλιο του ασιατικού δεσποτισμού. Περιορίζουν το ανθρώπινο μυαλό στο ελάχιστο δυνατό όριο. Ετσι το μετατρέπουν σε εργαλείο προκαταλήψεων, σκλαβώνοντάς το σε παραδοσιακούς κανόνες, στερώντας κάθε μεγαλείο και ενεργητικότητα». («Herald Tribune» της Νέας Υόρκης, 1853)
Η δεισιδαιμονία για το κράτος
Στην κλασική μαρξιστική σκέψη το κράτος δεν είναι παρά ένας θεσμός επιβολής της κυριαρχίας της αστικής τάξης επί της εργατικής. Είναι να απορεί κανείς λοιπόν γιατί η νεοκουμμουνιστική θεώρηση θέλει όλο και περισσότερο κράτος. Ισως αυτό έχει να κάνει με τον «δεισιδαιμονικό σεβασμό για το κράτος» όπως τον περιέγραψε ο Φρίντριχ Ενγκελς στον πρόλογο μιας συλλογής κειμένων του Μαρξ με τίτλο «Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία» (στα ελληνικά εκδ. Στοχαστής).
«Στη Γερμανία η δεισιδαιμονία για το κράτος πέρασε από τη φιλοσοφία στην κοινή συνείδηση της αστικής τάξης και ακόμα σε πολλούς εργάτες. Σύμφωνα με τη φιλοσοφική άποψη, το κράτος είναι η «πραγματοποίηση της Ιδέας» (του Χέγκελ) ή η βασιλεία του Θεού πάνω στη Γη μεταφρασμένη σε φιλοσοφική γλώσσα, το πεδίο όπου η αιώνια αλήθεια και η δικαιοσύνη πραγματοποιούνται ή πρόκειται να πραγματοποιηθούν. Κι από δω πηγάζει ένας δεισιδαιμονικός σεβασμός προς το κράτος και προς κάθε τι που συνδέεται με το κράτος, ένας σεβασμός που ριζώνει τόσο πιο εύκολα, όσο έχουμε συνηθίσει από τα μικρά μας χρόνια να φανταζόμαστε ότι όλες οι υποθέσεις και τα συμφέροντα που είναι κοινά για ολόκληρη την κοινωνία δεν μπορούν να εξυπηρετηθούν αλλιώς, παρά όπως εξυπηρετούνταν έως τώρα, δηλαδή από το κράτος και τα καλοκουρδισμένα όργανά του».
Ιnfo
-Καρλ Μαρξ – Φρίντριχ Ενγκελς, «Το μανιφέστο του κομμουνιστικού κόμματος», εκδ. Θεμέλιο
-Ισάια Μπερλίν, «Καρλ Μαρξ», εκδ. Scripta
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 2.11.2008
