Αυτό που απέδειξε η προηγούμενη εμπειρία είναι ότι πρώτα αποκεντρώνονται τα προβλήματα της κεντρικής διοίκησης και κατόπιν οι όποιες αρετές της.
Καλή κι άγια είναι η αποκέντρωση των εξουσιών που ως σύνθημα περιφέρει δεξιά κι αριστερά ο αυριανός πρόεδρος του πρώην ΠΑΣΟΚ μόνο που χρειάζεται κι εξειδίκευση. Τα ερωτήματα είναι πολλά. Ποιες εξουσίες θα αποκεντρωθούν και πως; Σε τι διάρκεια χρόνου; Κυρίως: πως θα καμφθούν οι αντιδράσεις των μηχανισμών που χρόνια έχουν θωρακιστεί σε ένα σκληρό κέλυφος εξουσίας το οποίο ονομάζεται κράτος; Πως θα πεισθούν οι συντεχνίες των δημοσίων υπαλλήλων να αφήσουν την θαλπωρή ενός τερατώδους γραφειοκρατικού μηχανισμού, το οποίο τους προστατεύει από κάθε παραγωγική εργασία και τους χωρίζει από την οικονομική πραγματικότητα; Πως θα δεχθούν οι ίδιοι άνθρωποι (για πρώτη φορά στην ιστορία τους) δερβέναγα στο κεφάλι τους, αφού οι αποκεντρωμένες σε επίπεδο Δήμων υπηρεσίες θα είναι καλύτερα ελέγξιμες από τους πολιτικούς προϊστάμενούς τους;
Όλα αυτά τα ερωτήματα δεν είναι θεωρητικά. Ξεπηδούν αυθόρμητα από μια προηγούμενη εμπειρία αποκέντρωσης εξουσιών που έγινε με την καθιέρωση του Β’ Βαθμού Τοπικής Αυτοδιοίκησης (αιρετή νομαρχία) και την αποκέντρωση κάποιων αρμοδιοτήτων στους Δήμους. Ήταν λειψή αυτή η αποκέντρωση και παρ’ όλα αυτά συγκέντρωσε τεράστιες αντιδράσεις. Ποιος δεν θυμάται το γεγονός ότι οι υπάλληλοι των νομαρχιών απεργούσαν επί μακρόν διότι τους στέρησαν (κατ’ ουσία) τον επίζηλο τίτλο του δημοσίου υπαλλήλου (και μόνο); Ποιος δεν θυμάται την απέλπιδα προσπάθεια υπουργών του ΠΑΣΟΚ να επανασυγκεντρώσουν αρμοδιότητες όταν εμφανίστηκαν τα πρώτα προβλήματα δυσλειτουργιών;
Η αποκέντρωση κάθε εξουσίας πρέπει να είναι στρατηγικός στόχος κάθε κοινωνίας, και δη της Ελληνικής που για ιστορικούς λόγους έχει το πιο υδροκέφαλο κράτος της Ευρώπης. Μόνο που κατά την διαδικασία αποκέντρωσης δημιουργούνται παθογένειες, μερικές φορές τόσο μεγάλες που ακυρώνουν αυτή καθ’ αυτή την προσπάθεια.
Η εμπειρία αυτό δείχνει. Ανθρωποι είμαστε όλοι μας και γι’ αυτό πρώτα αποκεντρώνονται τα προβλήματα της κεντρικής διοίκησης και κατόπιν οι όποιες αρετές της. Όσοι είδαν από κοντά το πρώτο πείραμα αυτοδιοίκησης (από το 1998 μέχρι σήμερα) διαπίστωσαν έκπληκτοι ότι το πρώτο που αποκεντρώθηκε ήταν η διαφθορά. Αυτό είναι φυσικό. Η αποκέντρωση εξουσίας γίνεται με διοικητικές πράξεις (εκ των άνω) ενώ το αντίβαρο ο έλεγχος της εξουσίας είναι δημοκρατική κατάκτηση που πρέπει να γίνει από κάτω. Έτσι αποκτήσαμε αφενός τοπικούς άρχοντες με μεγάλες αρμοδιότητες (για το καλό ή το κακό), και ταυτόχρονα ανώριμες στο παιγνίδι της Δημοκρατίας τοπικές κοινωνίες. Τα νομαρχιακά και δημοτικά συμβούλια λειτούργησαν εν πολλοίς όπως η Βουλή (μηχανισμός επικύρωσης των αποφάσεων), η Κοινωνία των πολιτών ανύπαρκτη (όπως και σε κεντρικό επίπεδο), αλλά ακόμη κι ο τοπικός Τύπος (δέσμιος των κρατικών δημοσιεύσεων) δεν μπορούσε να κάνει την απαιτούμενη κριτική στους μονάρχες της Αυτοδιοίκησης. Έτσι τα πρώτα χρόνια είδαμε ένα εξαιρετικά ετεροβαρές (από την άποψη εξουσίας) μοντέλο, στο οποίο οι Δήμαρχοι και Νομάρχες ήταν στην ουσία ανεξέλεγκτοι τοπικοί άρχοντες.
Τα παραπάνω δεν είναι γκρίνια. Οι μηχανισμοί ελέγχου ήδη άρχισαν δειλά – δειλά να λειτουργούν στις τοπικές κοινωνίες. Επίσης η παραπάνω απαρίθμηση των προβλημάτων δεν θέλει να υπονοήσει ότι η αποκέντρωση θα είναι επιβλαβής μακροχρόνια. Αντιθέτως μακροχρόνια θα έχει πάρα πολλά οφέλη. Υπάρχει ανάγκη αποκέντρωσης του κράτους σε μικρότερα, πιο ευέλικτα και πιο ελέγξιμα σχήματα. Η Ελλάδα το χρειάζεται. Απλώς αυτή η αποκέντρωση χρειάζεται σχέδιο: με αρχή μέση και τέλος. Χρειάζεται καταγραφή των προβλημάτων και προτάσεις για το πώς αυτά θα ξεπεραστούν. Και γι’ αυτά χρειάζεται πρόγραμμα…
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Απογευματινή» στις 7.2.2004
